بررسی عدالت در حقوق اسلام

عدالت از ابتدایی ترین دغدغه های بشری است که در فلسفه ی محض و فلسفه ی مضاف تحت عنوان عدالت فلسفی، عدالت سیاسی، عدالت اخلاقی، عدالت حقوقی و عدالت فقهی مورد بحث قرار گرفته است. عدالت در فقه به جهت گستردگی احکام و مقررات فقهی و جریان آن در امور دنیوی و اخروی از اهمیت مضاعفی برخوردار است اما آنچنان که شایسته است در فقه مورد توجه فقهاء قرار نگرفته و بحث های مطرح شده نیز بیشتر شامل عدالت فردی می باشد. در میان فقهاء معاصر نظراتی در خصوص جایگاه عدالت در فقه مطرح شده است. عده ای عدالت را به عنوان یک قاعده ی فقهی قلمداد نموده و گروهی دیگر عدالت عرفی را به عنوان مستند استنباطات فقهی خود قرار می دهند. در این نوشته ضمن تبیین این نظرات، عدالت به عنوان مقصد و هدف شریعت را نیز مطرح نمودیم و در نهایت ضمن ایراد به نظرات مذکور به این نتیجه رسیدیم که وجود عدالت به عنوان یک اصل در فقه غیر قابل انکار است، اما تشخیص مصادیق آن، خارج از فقه و با توسل به حکم عرف، در مواردی که شرع حکم قطعی در آن مورد دارد قابل پذیرش نمی باشد. پس عدالت مقصد شریعت و فلسفه ی احکام است و مثل سایر قواعد فقهی، ابزاری برای نیل به احکام شرعی جزیی نیست، بلکه خود هدف و مقصد است و اساسا تمام احکام و قواعد فقهی، وسیله، برای نیل به این مقصد می باشند.