ابن خلدون و جامعه شناسی تاریخی

بخشی از مباحث مقدمه ابن خلدون در باب دگرگونی های جامعه طرح شده است. اما بحث تطورگرایی وی در چه حوزه معرفتی قرار دارد: تاریخ تحلیلی، فلسفه تاریخ، جامعه شناسی ایستا یا جامعه شناسی پویا و تاریخی. این جستار در صدد است ابن خلدون را به عنوان یک جامعه شناس تاریخی، آن هم در سطح خرد معرفی کند. با توجه به اینکه تحلیل ابن خلدون در رابطه با سیر تاریخی و قانونمندی های حاکم بر نهاد سیاست و حکومت، قبل از اینکه نتیجه فلسفه و مطالعات تاریخی او باشد، محصول و نتیجه مطالعات اجتماعی اش است (تحلیل ابن خلدون در باب حکومت، همبستگی اجتماعی (عصبیت)، طبقات، علل ظهور و سقوط دولت ها و حکومت ها، سیر جامعه از بدوی به حضری، تحولات اجتماعی و... از مطالعه دقیق وی در حوادث و وقایع اجتماعی حاصل شده است)؛ در نتیحه ابن خلدون یک فیلسوف تاریخ نیست و مباحثی از قبیل: نگرش ابن خلدون به اجتماع و پدیده های اجتماعی به عنوان امور عینی، تحلیل جامعه شناختی پدیده های اجتماعی و تاریخی که فراتر از تحلیل های ناظر به فلسفه تاریخ است، تاکید بر واژه عمران و همراه کردن آن با واژه اجتماع انسانی و نمودهای آن، استفاده از روش تجربی برای اثبات مدعیات و استدلال بدان، شواهد گویایی است که علم جدید ابن خلدون جامعه شناسی تاریخی خرد است نه فلسفه تاریخ.