صنعت بیگانه: گزارش یک تجربه ی زیسته

تجربه ی صنعتی شدن در ایران مدرن، محصول روندی اجتماعی نیست یعنی صنعت مدرن ما از مدرن شدن جامعه برنیامده است. این تجربه، محصول نوسازی آمرانه است. سیاستهای صنعتی سازی از سوی حاکمیت، ابلاغ و به شکل دستوری اجرا شده اند یعنی ما با صنعتی سازی، صنعتی شده ایم. نخست، صنایع و اقشار ممتاز صنعتی شکل نگرفته اند تا جایگاه فرادست بیابند. این اقشار، در جایگاه ممتاز زاده شده اند. با این اوصاف، برای شکل گیری سیاستهای صنعتی، آمریت و فشار از بالا به جای تمایز حرفه ای و تخصصی و فشار از پایین، همزاد تجربه ی پیدایش صنعت مدرن در ایران بوده است. اینک پرسش این است که آیا آمرانگی و فشار از بالا، هنوز در مدرنیته ی صنعتی ما وجود دارد یاچنین هنجاری، تنها مربوط به مدرنیزاسیون آغازین بوده است در بحث حاضر با توصیف مشاهده ای و تفسیری بر اساس تجربه ی زیسته در مشاغل مهندسی، مدیریتی و مشاورهای در صنعت، به این پرسش پاسخ میدهیم. نظریه های مورد اتکا برای تحلیل مشاهدات، عبارت هستند از: بیگانگی مارکس، همبستگی دورکیم، ناهنجاری و فشار اجتماعی مرتون و قدرت اتزیونی. در نتیجه، وجود روابط آمرانه و فشار از بالا تایید شده و با نمود ویترینی بودن صنایع و استانداردهای صنعتی، نشان داده میشوند. راه حلهای پیشنهادی برای تحول، استفاده از تحلیلهای اجتماعی در کنار تحلیلهای مهندسی و فردی است. در حال حاضر در کارخانه های صنعتی ایران، جایگاه معاونت اجتماعی تعریف شده است اما در اغلب موارد، این معاونت در نقش اصلی خود فعال نیست و برخلاف روانشناسی صنعتی (برای تحلیل های فردی) و دفاتر فنی و واحدهای تحقیق و توسعه (برای تحلیل های مهندسی)، تحلیل اجتماعی در صنعت ما جایی ندارد. در دوره های آموزشی نیز مباحث فنی، روانشناختی و مدیریتی دیده میشوند اما مباحث جامعهشناختی و فنون تحلیل اجتماعی مغفول مانده اند. یکی از ضرورتهای تحول از صنعت ویترینی به صنعت مولد و پویا، دیدن صنعت به عنوان بخشی از جامعه است یعنی دیدن گروه های شاغل صنعتی در وجه اجتماعی و نه صرفا در وجه تخصصی فنی و فردی.