بررسی آرایه مشاکله در اشعار هاتف و سحاب اصفهانی

در شهر ادبپرور اصفهان شاعران متعددی هستند که نسل به نسل قریحه شاعری داشته اند. یکی از آنها سید احمد اصفهانی، متخلص به هاتف ، (وفات 1198 ه. ق) است. زادگاه اصلی خاندان وی قصبه اردوباد آذربایجان و تبارشان از سلسله سادات بود. وی که در نیمه اول قرن دوازدهم، در اصفهان متولد شد یکی از معروف ترین شاعران دوره زندیه است. هاتف در سرودن انواع شعر از غزل و قصیده و قطعه و رباعی و نیز ترجیع بند توانا بوده و سرانجام، درسال 1198 هجری قمری، درقم، چشم از تماشای جهان فروبسته و درهمانجا به خاک سپرده شده است. وی دارای دیوان کوچکی با دو هزار بیت شعر و در قالب های مختلف است. فرزند هاتف،میرزا سید محمد حسینی متخلص، به سحاب اصفهانی و ملقب به مجتهد الش6 عراء (وفات 1222 ه. ق) نیز از شاعران معروف در عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود. سحاب اصفهانی فرزند ارجمند سید احمد هاتف اصفهانی از زمره سل سله جلیله سادات حسینی اصفهان و مقیم کاشان بوده است. سحاب سخنوری توانا و بزرگ است که در عهد فتحعلی شاه بعد از صبای کاشانی، در دربارلقب، ملک الش6 عرایی داشت. وی در سال 1222ه. ق، زندگانی را بدرود گفت و به قول صاحب مجمع الفصحاء، جنازه اش را به مشاهد منوره در نجف اشرف منتقل کردهاند. دیوان اشعار سحاب شامل غزلیات، قصاید، قطعات و رباعی است که به حدود پنج هزار بیت میرسد. در این پژوهش که به بررسی کاربرد آرایه مشاکله در دیوان این دو شاعر غزلسرا اختصاص دارد، پس از معرفی اجمالی زندگینامه دو شاعر و آرایه مشاکله به نمونه های کاربرد این آرایه در دیوان آنها پرداخته خواهد شد. مشاکله، مصدر باب مفاعله عربی و به معنی هم شکل بودن ا ست و در علم بدیع به آرایهای گویند که واژهای را به مناسبت وجود واژهای دیگر که در جمله ذکر شده؛ با آن هم شکل و همانند سازند. از مطالعه دیوانهای هاتف و سحاب اصفهانی و مشاکله های موجود در غزلیات آنها، درمی یابیم که آنها آگاهانه این آرایه را به کار گرفته اند و میزان مشاکله های سحاب از پدرش هاتف بیشتر است.