تاثیر نور در معماری مساجد

از منظر روانشناسی محیطی شرط لازم برای تقرب الهی هنگامی فراهم می شود که انسان دارای خاطری جمع باشد و از راستای محور توجه خود نسبت به خداوند منحرف نگردد. احتمال دسترسی به این خاطر جمع در مقابل دغدغه خاطر، زمانی افزایش می یابد که ذهن در تعادل باشد و چنانچه حاصل شد موجب آرامش نسبی ذهن می شود. حال ما بر آنیم که بتوانیم با استفاده از نور محور توجه محراب عبادت در طول مسیر همواره جذبه ای قوی تر از دیگر محورهای حسی اطراف نمازگزار داشته باشد تا به یکسویه شدن ذهن نمازگزار، که در عبادت ضروری است مساعدت کند. با ادراک فضای معماری قدیم ایران و نقش پر رنگ نور در باور مردم به نظر میرسد که حضور نور میتواند باعث حفظ قوت برتری محور توجه اصلی در میان سایر محورهای توجه با خاموش کردن جذبه های پهنه بصری نمازگزار بشود و از تعدد جذبه های بصری بکاهد. اگر چه بنظر می آید نور را، از آن رو که عاملی بیرونی و غالب بر ساختار کالبدی- فضایی معماری است، نمیتوان عنصر تشکیل دهنده معماری به شمار آورد، اما میتوان آن را به سبب ایفای نقش چندسویه شامل پدیدار ساختن، تعریف ساختار کالبدیفضایی، کارا نمودن و نیز کیفیت بخشی به مکان، یکی از بنیادی ترین عناصر سازنده و غیر ساختاری معماری برشمردکه وجود و حیات معماری به آن بستگی تام دارد. به سخن دیگر کالبدی معماری قدیم ایران هوشمندانه، موشکافانه و با درایت به قالبی برای نور طبیعی تبدیل شده و معمار با تعیین نحوه ورود، انتقال، حضور و غیبت نور محور های وجود در پهنه بصری بیننده را هم راستا میکند و او را به محور توجه و غایی که رسیدن به عبودیت و تقرب الله است نزدیک میکند.