نقد ماده 375 ق.م.ا ناظر بر نظریه مشهور فقهی در مجازات قتل اکراهی

اکراه از جمله عواملی است که موجب رفع مسئولیت کیفری از مرتکب جرم میشود. اما از این حکم کلی، اکراه در قتل استتثناء شده است. یکی از مهمترین مباحثی که امروزه در نظامهای کیفری دنیا از اهمیت فراوانی برخوردار است، مسئله لزوم عنصر روانی در تحقق جرم و مسئولیت کیفری مرتکب است. بنابراین هر علتی که وجود عنصر روانی را تحت تاثیر قرار دهد، رافع مسئولیت کیفری یا تحقق جرم میشود. بر همین اساس عنصر روانی، در حقوق عرفی از شروط عامه تکلیف می باشد. نگارنده با بررسی قلمرو و جایگاه اکراه در فقه و حقوق ایران، و رافع مسئولیت بودن آن در تمامی جرایم به بیان یک استثناء در این مورد میپردازد. ماده 375 قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: اکراه در قتل، مجوز قتل محسوب نمیشود. این ماده قانونی، برگرفته از نظریه مشهور فقهی در این مساله میباشد. در این نوشتار، نگارنده ضمن بازخوانی نظریه های فقهی در مساله اکراه در قتل به نقد مستندات مربوط پرداخته و در نهایت، ضمن ایراد خدشه بر نظریه مشهور و نظریه آیت االله خویی، نظریه اقوائیت سبب از مباشر را با ذکر دلایل و مستندات، و بررسی تطبیقی مصادیق سبب اقوی از مباشر ذکر کرده، و به دلیل هماهنگی این نظریه با قضاوت عرفی و نظام حقوقی نوین جهانی و تامین کننده بودن عدالت و نظم عمومی جامعه پذیرفته، و در نتیجه لزوم قصاص مسبب اصلی، و سلب مسئولیت از مباشر را پیشنهاد میکند.