شناخت تغییرات کتیبه های نمای بیرونی گنبد مسجد شیخ لطف الله بر اساس منابع تصویری

مسجد شیخ لطف الله در تاریخ معماری دوره اسلامی ایران جایگاه برجسته ای دارد. این مسجد و کتیبه های آن تغییراتیداشته است که این تغییرات آگاهی روشنی در دست نیست. هدف اصلی این تحقیق شناخت تغییرات کتیبه های دوربیرونی گنبد مسجد شیخ لطف الله است. هدف فرعی تحقیق شناخت تحولات گنبد مسجد شیخ لطف الله با تکیه برکتیبه ها است. پرسش اصلی این تحقیق از چیستی تغییرات کتیبه های نمای بیرونی گنبد مسجد شیخ لطف الله بر اساسمنابع تصویری می پرسد و پرسش فرعی از میزان تطابق صورت فعلی و صورت پیشین این کتیبه ها طی بازسازی ها جویامی شود. روش تحقیق حاضر از آن جهت که وضع موجود کتیبه ها و صورت پیشین آنها مطالعه شده، توصیفی-تاریخیاست. مطالعه تغییرات کتیبه های بنا در پاسخ به نیازی روزآمد نیست پس از نظر هدف، روش این تحقیق بنیادی است.تجزیه و تحلیل داده ها نیز با کمک مقایسه عکس های قدیمی و وضع موجود بنا انجام شده است. در چند پژوهشتغییرات کتیبه های چند بنای دوره اسلامی ایران بر اساس تجزیه و تحلیل کیفیت های خوشنویسی به دست آمده است.در حالی که یکی از موثق ترین منابع برای شناخت تغییرات بنا منابع تصویری و به خصوص عکسهای قدیمی است کهبه آنها کم توجه شده است. با این وجود، در چند تحقیق سر نخهایی از وضعیت متفاوت جلوخان مسجد شیخ لطف اللهدر عکس های قدیمی ارائه شده اما درباره آنها بحثی نشده است. مطالعه تغییرات کتیبه های دور بیرونی گنبد این مسجدنمونه ای است از تغییراتی که کتیبه های این بنا از سر گذرانده اند. بر نمای ساقه گنبد مسجد شیخ لطف الله سه ردیفکتیبه هست. ردیف بالایی (کتیبه 1) کتیبه ای است به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی حاوی آیاتی از قرآن. ردیفمیانی (کتیبه 2) شامل شانزده قاب است به خط بنایی ساقه گنبدی بر زمینه فیروزهای حاوی تعدادی از اسماء الحسنی.ردیف سوم (کتیبه 3) شانزده قاب کتیبه بنایی است زیر قاب های کتیبه 2 با زمینه نقش هندسی با رنگ غالب فیروزهایحاوی ذکر و نام های متبرک. این مقاله به مطالعه این کتیبه ها و سیر تحولات آنها می پردازد. بر اساس اسناد و عکس هایقدیمی، تا پیش از تعمیرات 1315 ش، آنچه از کتیبه 1 باقیمانده بوده بخشی از آیات میانی سوره انسان بوده و محل ابتداو انتهای سوره انسان و متن پیش و پس از آن روشن نبوده است. پس صورت کنونی کتیبه احتمالا سابقه ای پیش ازتعمیرات سال 1315 ش نداشته باشد. طبق همان منابع، قاب های کتیبه های 2 و 3 صورت متفاوتی داشته اند. در وضعموجود طرح چهار قاب چهار مرتبه دور ساقه گنبد تکرار شده است، در حالی که از شواهد چنین بر می آید که در گذشتهچنین نبوده است. در این نمونه ها تلاش کردهایم سرنخ های از صورت اصیل این کتیبه ها بیابیم.