ارزیابی شاخص S با استفاده از سه مدل منحنی مشخصه رطوبتی خاک در پنج کاربری مختلف در جنوب کرمان

چکیده سابقه و هدف: یکی از راههای بیان رفتارهای فیزیکی خاک، توصیف ساختمان خاک می‎باشد. از آنجا که اندازه گیری کیفیت فیزیکی خاک به‎طور مستقیم امکان پذیر نیست، به همین دلیل از خواص ویژه‎ای که به عنوان شاخص تعریف می شوند، برای بیان کیفیت فیزیکی خاک استفاده می‎کنند. از شاخص هایی مختلفی از جمله شاخص S برای بیان کیفیت فیزیکی خاک که شیب منحنی مشخصه رطوبتی خاک در نقطه عطف می‎باشد استفاده می‎شود. به نظر می‎رسد که تحقیقات چندانی در خصوص اثر کاربری بر شاخص S انجام نشده است، بنابراین هدف از این تحقیق، مقایسه نتایج شاخص S با سه مدل مختلف منحنی مشخصه رطوبتی خاک (شامل مدل ون‎گنوختن، مدل بروکس – کوری و مدل گرون ولت– گرانت) در پنج کاربری مختلف در شهرستان جیرفت بود. مواد و روش ها: به همین منظور 350 نمونه دست خورده و 350 نمونه دست نخورده از کاربری‎های مختلف (کاربری مرکبات، کاربری نخیلات، زراعی، جنگل و ترکیبی ) برداشت شد. برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، شامل درصد شن، درصد سیلت، درصد رس، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع، چگالی ظاهری، درصد تخلخل کل و درصد مواد آلی اندازه‎گیری شدند. همچنین با استفاده از دستگاه صفحات فشاری، مقدار رطوبت خاک در مکش های 0، 30،10، 50، 100، 300، 500، 1000 و 1500 کیلوپاسکال تعیین شد. یافته ها: نتایج نشان داد که در منطقه مورد بررسی، بهترین کیفیت فیزیکی خاک در کاربری نخیلات دیده شد. همه کاربری ها، به جز کاربری جنگل، دارای کیفیت فیزیکی مناسبی بودند. زیاد بودن مقدار شاخص S در کاربری‎های مرکبات، نخیلات و زراعی می‎تواند بیانگر مدیریت بهتر خاک در شروع کشت و کار باشد. در کاربری ترکیبی، به دلیل کشت توامان یونجه و خرما، یونجه سبب برگشت مواد آلی بیشتر به خاک می شود و در نتیجه ساختمان خاک را بهبود می‎بخشد که در زیاد بودن مقدار شاخص نمایان می شود. در کاربری هایی که ساختمان خاک وضعیت بهتری داشت و یا عملیات مدیریتی مناسب اعمال شده بود، شاخص S زیادتر بود. نتیجه گیری: به‎طور کلی، با وجود اختلاف ناچیز کاربری های مرکبات، نخیلات و زراعی در مقدار شاخص S، کاربری نخیلات دارای میانگین شاخص S بالاتری بود. به‎طوری‎که مقدار آن در مدل ون‎گنوختن، بروکس-کوری و گرانت-گرون‎ولت به ترتیب برابر با 06/0، 06/0و 04/0 بود. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که دقت مدل ون‎گنوختن در برآورد و ارزیابی کیفیت خاک، به دلیل تمایز بیشتر بین خاک‎های با کیفیت فیزیکی نزدیک بهتر بود زیرا برازش منحنی مشخصه رطوبتی دارای R2 بالاتر بود ( 92/0= R2). هرچند به دلیل اختلاف کم با دو مدل دیگر، به ویژه مدل بروکس و کوری (87/0= R2)، به نظر می‎رسد مدل مناسب برای ارزیابی کیفیت خاک در کاربری های مختلف متفاوت می‎باشد. بنابراین ضروری است که این شاخص و سایر شاخص‎های ارزیابی کیفیت فیزیکی خاک در اقلیم‎های مختلف بیشتر بررسی گردد.