ارائه روشی مناسب جهت ارزیابی و انتخاب مدل تخمین رواناب قابل اعتماد در حوضه های آبخیز

برآورد مناسب و دقیق رواناب حوضه های آبخیز فاقد ایستگاه سنجش دبی یکی از مشکلات اساسی در طراحی پروژه های آب و خاک می باشد. ارائه روابط تخمین رواناب می تواند راهگشای این مسائل باشد. در این زمینه مطالعات وسیعی در سطح جهانی صورت گرفته است که در این مطالعات جهت ارزیابی و انتخاب مناسب ترین مدل به کم بودن مقدار شاخص های میانگین خطای تخمین و همچنین به بالا بودن R2 اکتفا شده است. در این تحقیق 5 رابطه با ساختار ریاضی متفاوت با تعداد پارامترهای کمتر و R2 بالا بر اساس خصوصیات فیزیکی و پارامترهای هواشناسی حوضه ها جهت تخمین میانگین رواناب سالانه نقاط فاقد ایستگاه هیدرومتری حوضه آبخیز آجی چای استان آذربایجامنشرقی ارائه گردید. جهت انتخاب مناسبترین مدل ابتدا برای هر مدل نقاط مربوط به مقادیر رواناب تخمینی در مقابل مقادیر مشاهده ای در یک دستگاه مختصات رسم گردید. سپس معنی دار بودن اختلاف خط رگرسیون برازش شده به این نقاط نسبت به خط یک به یک توسط آزمون F بررسی شد و مدل هایی که خط رگرسیون آنها با خط یک به اختلاف معنی داری نداشتند (یعنی شیب خط به یک و عرض از مبدا آنها به صفر نزدیک بود) به عنوان مناسبترین مدل انتخاب شدند. لازم به ذکر است مدل ها در دوحالت عمق رواناب و حجم رواناب بطور جداگانه مورد بررسی قرار گرفتند. چون پراکندگی نقاط نسبت به خط یک به یک در دو حالت کلی با هم متفاوت بودند. بنابراین مدلی مناسب می باشد که در هر دو حالت نتایج مطلوبی را ارائه بنماید. نتایج نشان داد که در حالت عمق رواناب هر 5 مدل و در حالت حجم رواناب سه مدل انتخاب شدند و نهایتا در این مرحله سع ملد به عنوان مناسب ترین مدل انتخاب شده و دو مد دیگر با وجود R2 بالا کنار گذشته شدند. به لحاظ کم بودن تعداد ایستگاه ها در منطقه برای ارزیابی مجدد (Cross – Validation) مدل های انتخاب شده از نظر دقت، قابل اعتماد بودن و کافی بودن تعداد پارامترهای ساختار ریاضی از روش جک نایفینگ (Jack-Knifing) استفاده گردید. روش جک نایفینگ به این صورت عمل می کند که بترتیب هر کدام از ایستگاه های شرکت کننده در ارائه مدل ها مجهول فرض شده وبا توجه به بقیه ایستگاه ها مجددا مدلجدیدی با همان ساختار ریاضی بدست آمده و سپس مقدار ایستگاه مجهول با مدل جدید تخمین زده می شود. بررسی اختلاف مقادیر تخمینی و مشاهده ای توسط آزمون F در این مرحله نیز منجر به کنار گذاشتن یکی از سه مدل شد. در نهایت دو مدل مناسب و قابل اعتماد از نظر دقت و ساختار ریاضی جهت تخمین رواناب سالانه حوضه آجی چای معرفی شد.