اضطراب و هنر درمانی

به طور معمول در کودکان پیش دبستانی و جود دارد اضطراب است اضطراب شایعترین واکنش به عوامل تنش ز است و مفهوم پیچیده ایست؛ که با متغیرهای شخصیتی ویژگیهای بیولوژیک، تاثیرات فرهنگی تاثیرات آموزش و پرورش و اثرات الگوهای تربیتی ارتباط دارد (شیرزاد، ۱۳۹۴). اضطراب در کودکان به صورتهای مختلف خود را نشان میدهد. شب ادراری، اختلال در خواب و تغذیه از تظاهرات اضطراب میباشد. تشخیص عوامل خطر ایجاد اضطراب پیش از رویه های درمانی تهاجمی یا جراحی بسیار مهم میباشد بارها گفته شده که کودکان بسیار آسیب پذیر تر از بزرگسالان میباشند. در این میان کودکان ۵-۱ ساله بیشترین احتمال را برای ایجاد اضطراب دارند مک کین ، ۲۰۰۱). اضطراب کودک و اختلالهای آن مبتنی بر اختلالهای دلبستگی تعریف می شود. پژوهشگران تاکید بسیاری بر تاثیر روابط دلبستگی دوران کودکی و شیوه مراقبت دوران کودکی (بنت و استیرلینگ، ۱۹۹۸) بر رشد اضطراب و روند تحولی اختلالهای اضطرابی داشته اند.

پژوهش ها نشان داده اند هنر درمانی بر پایه نقاشی میتواند باعث کاهش اضطراب، افسردگی و پرخاشگری در کودکان شود. از جمله پژوهش کاتز، ها ماما (۲۰۱۳) نشان میدهد که کودکان نسبت به بزرگسالان خزانه لغات محدودی برای بیان تجارب هیجانی خود دارند، نقاشی می تواند به عنوان زبانی برای برون ریزی هیجاناتی نظیر پرخاشگری باشد. همچنین پیفالو و همکاران (۲۰۰۶) در مطالعه طولی ۴ ساله دریافتند که ترکیب هنر درمانی و درمان شناختی رفتاری به صورت گروهی در کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه از جمله (اضطراب در کودکانی که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته اند، موثر است.

پرین اسمیت ویل (۲۰۰۰) مشاهده کردند که نشانه های اضطراب کودکان در نمودهای استعاره ای مانند :بازی، نقاشی و تعریف کردن داستان بروز پیدا می کند. جنگی قوجه بیگلو، شیر آبادی، جانی (۱۳۹۴) در پژوهشی به بررسی اثربخشی هنردرمانی بر پایه نقاشی درمانی در کاهش اضطراب کودکان دچار لکنت زبان پرداختند، نتایج نشان داد که هنر درمانی بر پایه نقاشی درمانی روش موثری در کاهش اضطراب دارای کودکان دچار لکنت زبان میباشد در پژوهشی ،رضایی خدابخشی کولایی، تقوایی (۱۳۹۴) به بررسی اثر بخشی نقاشی درمانی بر کاهش اضطراب و پرخاشگری دانش آموزان دبستانی پسر دارای اختلالات برونی سازی شده پرداختند، نتایج نشان داد که نقاشی درمانی در بهبود مشکلات رفتاری چون اختلالات برون سازی شده در دانش آموزان دبستانی موثر است. همچنین غلام زاده و همکاران (۱۳۹۴) در پژوهشی نشان دادند که هنر درمانی بر پایه نقاشی درمانی در کاهش علائم اختلال فوبی خاص پسران ۱۲-۷ ساله موثر است.

یکی از روشهای درمانی نسبتا جدید که میتوان از آن در درمان اختلالات کودکان استفاده کرد هنر درمانی بر پایه نقاشی است. هنر درمانی یک روش ایجاد شده برای سلامت روان است که از روش خلاق ایجاد هنر برای رشد و ارتقاء سلامت جسمی، روانی و هیجانی اشخاص در همه سنین استفاده می.کند این روش بر اساس این باور پایه گذاری شده است که فرایند خلاق به کار گرفته شده دربیان حال از طریق هنر به افراد کمک میکند که تعارضات و مشکلات را حل کنند و مهارتهای بین فردی مدیریت رفتار، کاهش اضطراب، افزایش عزت نفس و خودآگاهی را گسترش داده به بینش دست یابند (خدر، ۲۰۱۳).

از جمله شاخه های هنر نقاشی است. نقاشی عبارت است از ترسیم خودانگیخته تصاویر که فرصتهایی برای ارتباط و بیان غیر کلامی فراهم میکند (آیوریچ ،۲۰۰۹). در واقع با ابزاری چون نقاشی کودک همه مسائل زندگی خودرا به تجربه در آورده، خود رامی آزماید و خویشتن را بنا میکند خطوط ترسیمی انعکاسی از دنیای عاطفی و هیجانی اوست و نقاشی به منزله جهانی است که به منزله جهانی است که به موازات افزایش هوشیاری و دگرگونیهای کودک متحول میگردد

نقاشی از دیدگاه روان شناسی:

به اعتقاد بسیاری از روان شناسان این نوع نقاشی های ناخودآگاه نمایانگر درون و افکار ما هستند که به دور از محدودیت های ذهن آگاهمان پدید می آیند و اسرار ناگفته ای از شخصیت ما را به تصویر می کشند ؛ آرزوها ، امیال ، ترس ها و رویاهای نهفته ای که هیچ گاه نتوانسته ایم آنها را بر زبان بیاوریم .

در نقاشی همانند خواب و رویا، کودک خود را از ممنوعیت ها رها می سازد و با ما در حالتی ناخودآگاه درباره مسائل، کشفیات و دلهره هایش صحبت می کند به همین دلیل اگر آموزش نقاشی را بر پایه تصحیح نقاشی قرار دهیم و در آن به کودکان از سنین پایین تمرین کپی و تقلید کردن را بیاموزیم اشتباه بزرگی مرتکب شده ایم. از دیدگاه نظریه روانکاوی نقاشی به منزله فعالیتی بالینی – فرافکنی است یعنی از طریق نقاشی فرد می تواند آنچه را که در ضمیر ناخودآگاه دارد و احتمالا باعث ناراحتی و اضطرابش می شود را بیان کند

پدیده اضطراب و استرس از نظر روانشناسی

از لحاظ روانشناسی همه استرس ها بد و غیر مطلوب نیستند.

گاهی استرس به عنوان یک عامل هشدار دهنده از بروز مشکل و خطری می تواند برای فرد تا حد کمی مفید باشد.

اما چنانچه شدت هیجان زیاد شده به طوریکه نوعی واکنش منفی و بی قراری و اضطراب را در فرد به وجود آورد، نیاز به راهکار و درمان دارد.

یکی از مواردی که می تواند در کاهش اضطراب نقش چشمگیری داشته باشد نقاشی است.

زیرا هر چیزی که بتواند به نوعی فرد را با عامل استرس روبرو کند می تواند باعث ایجاد حس آرامش در فرد نیز شود.

📷

آموزش نقاشی و تجسم خلاق

با نقاشی شما می توانید چیزهایی که در ذهن برای خلق آرزوهایتان خلق کنید. در واقع نقاشی علاوه بر آنکه بر کار ضمیر ناخودآگاه برای بیرون کشیدن مسایل و اطلاعات آزار دهنده ای که در گذشته داشتید کمک کند، همچنین می تواند بر قدرت ذهن و قوه تخیل شما نیز تاثیر مثبتی داشته باشد.

در واقع با نقاشی کردن خلاقیت شما افزایش پیدا می کند، و از لحاظ روانشناسی موفقیت تقویت خلاقیت می تواند در خلق آرزوهایتان نیز شما را یاری دهد.

بنابراین بهتر است که از کودکی فرزندان خود را به نقاشی و طراحی آنچه که در ذهنشان است ترغیب و تشویق کنید.

زیرا که کودک علاوه بر آموختن نقاشی، درک تازه ای از زندگی و مسایل آن پیدا می کند، و هنگامی که بتواند آنچه در ذهن دارد را بر روی صفحه کاغذ بیاورد بهتر می تواند در مورد موضوعاتی که باعث ترس و نگرانی اش شده نیز عکس العمل بهتری از خود نشان دهد.

نقاشی درمانی

نقاشی درمانی یکی از روش های نوین درمانی و بهبودکیفیت زندگی افراد می باشد.این روش به خصوص برای کودکان که ارتباط گیری کلامی با آن ها سخت تر است،باعث آشنایی بیشتر با دنیای آن ها می شود

هدف نقاشی درمانی فراهم آوردن فرصتی برای افراد بود تا از طریق رنگ ها و خطوط؛ احساسات،عواطف،نیازها و حتی دانسته های خود را آزادانه و به نحوی که مایل هستند بیان کنند.نقاشی مانند پلی میان دنیای درون و واقعیت های بیرونی قرار می گیرد.نقاشی بیش از آن که در تشخیص اختلال های روانی بزرگسالان مفید باشد،در شناخت و درمان مشکلات کودکان سازش نیافته،پرخاشگر و بیقرار مناسب تر است و برای این گونه کودکان زمینه ای فراهم می کند تا قابلیت و خلاقیت خود را بروز دهند.در فرایند نقاشی کودک در قالب یک اثر چیزی بیشتر از یک محصول به ما نشان می دهد،درواقع او بخشی از خود را به می نمایاند.

فواید نقاشی درمانی

بهبود مدیریت خود

کم کردن نشانه های افسردگی

بهبود مهارت های ارتباطی

کاهش استرس

نشان دادن تروماهای گذشته

بهود مهارت های حل مسئله

ایجاد عزت نفس

کاهش دادن علائم مریضی جسمانی

فراهم نمودن یک حواس پرتی مثبت برای فراموش کردن موقتی مشکلات و تجدید انرژی

نقاشی درمانی در کودکان

نقاشی یکی از راه های ورود به دنیای کودکان است.درواقع ارتباط گیری با کودکان سخت تر از بزرگسالان می باشد و نقاشی می تواند باعث برون ریزی احساسات کودکان و بیان فکرها،تخیلات و آرزوهای آنان باشد.هر شکلی که کودک می کشد و رنگی که به کار می برد می تواند نشان دهنده ی قسمتی از دنیای او و تجربیاتش باشد.تفسیر نقاشی کودکان فقط با استفاده از خود نقاشی صورت نمی گیرد بلکه روایت هایی که خود کودکان از نقاشی ها دارند می تواند کمک کننده به فهم بیشتر دنیای آن ها باشد.

نقاشی فقط برای تشخیص مشکل در کودکان به کار نمی رود.نقاشی زیردسته های مهارت های هنری است که کمک کننده به رشد شناختی و هیجانی فرد هستند.هم چنین نقاشی درمانی به کودکان کمک می کند تا حرف هایی را که نمی توانند تعریف کنند را رسم کنند و در نتیجه برآرام تر شدن و تخلیه ی خشم آن هاموثر می باشد.

هم چنین نقاشی درمانی در کودکان به عنوان یک روش درمانی کمک کننده برای اختلال های رفتاری،ناتوانی یادگیری ،افسردگی و پرخاشگری به کار می رود.

کاربرد نقاشی برای کاهش اضطراب بیماران

• اسکیزوفرنیک:

این بیماران عموما با اضطراب نیز روبرو هستند. این اضطراب که عموما با داروهای ضد روان پریشی برطرف نمی شود ممکن است بخشی از طبیعت اسکیزوفرنیا باشد اما گاهی می تواند ناشی از ساختار و کیفیت ویژه زندگی این بیماران در بخش های بیمارستانی باشد. هر کوششی در جهت کاهش اضطراب این بیماران را می توان گامی به سوی درمان و توانبخشی کامل تر و بهبود کیفیت زندگی آنان دانست. در این پژوهش کاربرد نقاشی در کاهش اضطراب این بیماران بررسی شده است. میانگین نمره های اضطراب حاصل از آزمون کتل با استفاده از روش t-student معلوم شد که کاربرد نقاشی در حد معنی داری از نظر آماری سبب کاهش اضطراب بیماران اسکیزوفرنیک می شود.

•کودکان سرطانی بستری در بیمارستان:

سرطان منجر به تاثیر نامطلوب روی جسم و روان بیمار شده و موجب بروز اضطراب و مشکلات روانی در افراد مبتلا به سرطان می شود.مرحله مداخله به صورت اجرای برنامه نقاشی طی 6 جلسه در روزهای دوم و سوم و چهارم بستری کودکان سرطانی در بیمارستان در دو نوبت صبح و عصر و هر بار به مدت 1 ساعت انجام شد. یافته ها نشان دهنده این بود که قبل از مداخله اضطراب آشکار در اکثر نمونه ها بسیار شدید بود اما بعد از مداخله به سطح متوسط به بالا تغییر یافت. اضطراب پنهان نیز در این کودکان قبل از مداخله در وضعیت متوسط به بالا تا شدید بود که بعد از مداخله وضعیت این نوع اضطراب به سطح متوسط تا نسبتا شدید تغییر یافت. با توجه به نتایج که حاکی از تاثیر نقاشی بر کاهش اضطراب کودکان سرطانی بستری در بیمارستان بود, لذا توصیه می شود استفاده از این روش در مراکز انکولوژی کودکان استفاده شود

•تاثیر نقاشی درمانی در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه دانش آموزان عقب مانده ذهنی

برنامه نقاشی درمانی برای این دسته از کودکان به مرحله اجرا درآمد, تحلیل داده ها حاکی از کاهش معنادار رفتارهای پرخاشگرانه دانش آموزان عقب مانده ذهنی در گروه آزمایشی بود.

•همان طور که اشاره شد نقاشی کشیدن به منزله زبان کودکان بوده و با استفاده از آن می توان به مشکلات و اختلالات کودکان پی برد

شاخص های پرخاشگری :

ترسیم خط ها به شکل بسیار سفت و پر رنگ، کشیدن تصویر انسان در ابعاد بسیار بزرگ ، کشیدن لب ها به صورت پهن و بزرگ ، قرار دادن اجزا به شکل ، نامناسب نداشتن اتصال در بین اجزا، کشیدن سلاح یا وسایل تیز و برنده ،ترسیم پاها به شکل باز

شاخص های مرتبط با افسردگی :

کشیدن نقاشی و تصاویر انسان ها در ابعاد بسیار کوچک، استفاده از حاشیه و پایین کاغذ فقط جهت نقاشی ،کشیدن دهان در تصویر انسان ها ،حذف برخی اجزا بدن اشخاص، ترسیم انسان ها به شکل دراز، لاغر و بدون صورت ،کشیدن بازوهای آدم ها به شکل پهن و کوتاه ،ترسیم بازوها به شکل متصل به تنه بدن

شاخص های تکانش گری

نکشیدن برخی موارد در نقاشی ،علاقه به ترسیم سمت چپ انسان ها، رعایت نکردن تناسب در زمان ترسیم اعضا بدن اشخاص، ترسیم محتواهای پرخاشگرانه ،کشیدن اجزا مهم بدن، اختصاص زمان زیاد جهت کشیدن نقاشی ،ترسیم شانه ها اشخاص به شکل نا مناسب

شاخص های مرتبط با ناسازگاری

کشیدن سر افراد به شکل بسیار ساده ،ترسیم بدن اشخاص به صورت ساده و کلی ،ضعف در کیفیت هنری و دقت ،عدم ترسیم ساق، بازوها، ران و پنجه ها افراد در نقاشی، تغییر دادن مفاهیم، عدم رعایت توازن عمودی در هنگام ایستادن

شاخص های مرتبط با اضطراب

کشیدن خطوط به شکل نازک و بسیار با شتاب ،کشیدن جزییات غیر مهم ،زدن سایه های تیره و روشن در نقاشی، تغییرات خفیف ،کشیدن پاها به صورت کوچک و نا استوار، دهان اشخاص به شکل خط، بدون نظم و به صورت خنده عصبی رسم می شود.کمک گرفتن از مداد پاک ،نکشیدن دست های اشخاص  به شکل بسیار باز

طبق نظر کارشناسان در این آزمون، چنان چه کودک در نقاشی خود شخصی را نسبت به دیگران قد بلندتر و بزرگتر بکشد نمایانگر این است که آن فرد در ذهن کودک از دیگران بهتر بوده و وابستگی عاطفی به او دارد و به آن ارزنده سازی می گویند.در زمینه ناارزنده سازی، قضیه به صورت بر عکس است. در صورتی که کودک در نقاشی خود، شخصی را حذف، کوچک و ناقص تر و در پایان کار بکشد، نشان می دهد که در ذهن کودک آن شخص نسبت به سایرین بدتر بوده و به نوعی در این نقاشی بی ارزش تلقی شده است.

زمانی که در نقاشی کودک ارزنده سازی پدر و مادر دیده شود، بیانگر رابطه خوب کودک با آن ها است همچنین نا ارزنده سازی والدین در نقاشی کودک به ارتباط غیر سازنده کودک و آن ها اشاره دارد.

در مواردی که تصویر مادر از نقاشی کودک حذف گردد، گفته می شود که بین کودک و او رابطه سازنده ای  وجود ندارد. در صورتی که درباره حذف پدر به طور قطع نظری داده نمی شود و ممکن است دلیل این کار شاغل بودن پدر در محیط خارج از منزل باشد.

مژده فرزام کیا، مشاوره خانواده