کتاب پرورش و تربیت اخلاقی اجتماعی در برنامه های درسی مبتنی بر ارزش های اسلامی

انسان بدون تربیت نمی تواند به کمال برسد و به دلیل چندبعدی بودن نیازمند تربیت های متفاوت است که از آن جمله می توان به تربیت اجتماعی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... اشاره کرد. در این میان به جرات می توان تربیت اخلاقی و اجتماعی را از مهم ترین تربیت ها دانست؛ زیرا نه تنها خود فرد، بلکه همه کسانی که به نوعی با او در ارتباط هستند، از این ارتباط متاثر می شوند. به بیان روشن تر، حیات جامعه به تربیت اخلاقی و اجتماعی وابسته است.
در تربیت آنچه محور قرار می گیرد، طبیعت اراده خواست و نیاز فطری فرد است که باید توسط اولیا و مربیان مورد تائید قرار گیرد. هرگونه تغییر و تبدیل یا تحریف و تحمیل که ماهیت و هویت فردی او را مختل سازد پذیرفته نیست. از همین روست که باید فرصت ها و زمینه های تربیتی به شکل آزاد اما متعهدانه فراهم شود تا شخصیت کودک به منزله یک پروسه و نه یک پروژه و به مثابه یک جریان تکوینی و نه تدوینی، رشد یابد و هر فردی متناسب شاکله خودش و راه و روش منحصر به فرد خود، به کمال فردی و اجتماعی برسد؛بنابراین تربیت اخلاقی و اجتماعی فرایندی است که هرچند در اجتماع اتفاق افتد اما هر فرد متناسب با شاکله خویش مسیر منحصربه فردی را به سمت کمال طی می کند و طی این مسیر مستلزم طرح و نقشه و برنامه ریزی اصولی می باشد.
مرور کتب، آراء صاحب نظران و پژوهش های دانشگاهی نشان می دهد امروز در حوزه تربیت کاستی های جدی و آشکاری وجود دارد و فرزندان این مرزوبوم باوجود میراث غنی اسلامی و ایرانی و منبع لایزال الهی قرآن شرایط مناسب تربیتی، اخلاقی و اجتماعی را تجربه نمی کنند. این کاستی ها در رفتار افراد جامعه به ویژه جوانان با آسیب هایی بروز کرده است؛ مسائلی از قبیل بحران هویت، فقدان مهارت های ارتباطی و اجتماعی، بی توجهی به شعائر اسلامی و بی اعتنایی به ارزش های اخلاقی، صدمات بسیاری را به نظام اجتماعی وارد ساخته است.
در طول زندگی هر فرد، نهاد رسمی آموزش و پرورش نقش بسیار پررنگی در
تربیت اجتماعی و اخلاقی او ایفا می کند. این بدان معناست که با اصلاح پاره ای از
ساختارها و رویه ها در آموزش و پروش رسمی، می توان آسیب های اخلاقی و اجتماعی را کاهش داد.
در آموزش و پرورش رسمی که نمایندگی آن بر عهده مدارس است، برنامه های درسی اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا این برنامه درسی مانند ریسمان اتصال اجزای مختلف فعالیت های آموزشی و پرورشی در مدارس است. ازاین رو اصلاح، الگوهای فعلی مبتنی بر ارزش ها و تعالیم اسلامی می تواند در بهبود تربیت اخلاقی و اجتماعی کودکان موثر باشد. این بهبود در آینده نیز تاثیرات گسترده خود را در ساختارهای اجتماعی کشور نشان خواهد داد.
هدف این کتاب در گام نخست، مرور آموزه های اسلامی در زمینه تربیت اخلاقی و اجتماعی کودکان و نوجوانان و شناخت ضعف های موجود در نظام آموزش و تربیت فعلی کشور است. در گام دوم نیز بر اساس آموزه های مطالعه شده، الگویی برای برنامه درسی مدارس ابتدائی پیشنهاد شده است.
در فصل اول با توجه به ارزشمندی قرآن به عنوان کتاب هدایت گر و انسان ساز موضوعات اصلی و ارزش های اسلامی در زمینه تربیت بیان شده است.
در فصل دوم وسوم رابطه ارزش های و تعلیمات اسلامی در رابطه باتربیت اجتماعی و اخلاقی استخراج و تشریح شده است.
در فصل چهارم مروری بر مطالعات نوین برنامه درسی شده است و الگوهای مختلف برنامه ریزی درسی دیدگاه های اجتماعی در برنامه درسی عناصر و شیوه های تلفیق در برنامه درسی پرداخته شده است.
در فصل پنجم به جایگاه تربیت در دوره ابتدایی آموزش و پرورش، ویژگی ها، ابعاد رشد و اهداف آموزش و پرورش دوره ابتدایی پرداخته شده است و در بخش پایانی لزوم بومی سازی اندیشه در علوم انسانی تشریح شده و الگویی برای برنامه درسی پیشنهاد شده است.
نکته قابل توجه در این کتاب در خصوص تعریف الگو برنامه درسی تربیت اجتماعی این است که منظور از الگوی برنامه درسی مجموعه ای از سیاست های تربیتی و اولویت های آموزشی می باشد که برنامه ریزان قبل از اینکه به شیوه های اجرایی و عملیاتی بپردازند باید در مورد آن ها تصمیم گیری و هم اندیشی کنند و عموما در قالب چهارعنصر اساسی برنامه درسی؛ هدف ها، محتوا، روش های آموزش و ارزشیابی نشان داده می شوند.

کتاب پرورش و تربیت اخلاقی اجتماعی در برنامه های درسی مبتنی بر ارزش های اسلامی

مولفین: افتخار قاسم زاده، میثم سلیمانی و علی سلیمانی

تهران: انتشارات هنر و علوم دانشگاهی، چاپ اول، زمستان ۱۴۰۱.