تعیین میزان آلاینده های نفتی (آب، رسوب و ماهی) در منطقه جنوبی دریای خزر

این مطالعه به بررسی غلظت ترکیبات نفتی (‮‭16‬‭PAHs) ‬درهشتنیمخطعمودبرساحل (آستارا،انزلی، سفید رود،تنکابن،نوشهر،بابلسر،امیرآبادوبندرترکمن) طی چهار فصل در آب و طی فصول تابستان و زمستان دررسوبات و در بافت خوراکی ماهی کپور‭(Cyprinus Carpio)‬سواحل ایرانی منطقهجنوبی دریای خزردر سال ‮‭1389‬ میصپردازد. تعداد‮‭94‬ نمونه آب و‮‭45‬ نمونه رسوبات سطحی دراعماق ،‮‭50 10‬ و ‮‭100‬ متری و همچنین تعداد ‮‭28‬ نمونه ماهی کپور در پره های صیادی و بوسیله ترال طی فصول زمستان و بهارجمع آوری شد. نمونه ها پس از آماده سازی (استخراج مایع-مایع و فرآیندسوکسیله) به روشاستانداردو بوسیله دستگاه گازکروماتوگرافی با کارایی بالا ‭(HPLC)‬اندازه گیری گردید. نتایج نشان داد که میانگین ‮‭16‬‭PAHs ‬درآب در فصول بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب برابر‮‭232‬ (‮‭77‬ ) ، ‮‭1268‬ (‮‭808‬ ) ، ‮‭538‬ (‮‭190‬ ) و ‮‭151‬ (‮‭53‬ ) میکروگرم بر لیتر ثبت گردید. همچنین سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬درآب به همراه خطای معیار ‭(SE) ‬برابر ‮‭24/10‬ (‮‭8/12‬ ) میکروگرم بر لیتر بود.ریسک اکولوژیکی‭(HQs) ‬مربوط به ‮‭16‬‭PAHs ‬در آب، شامل ترکیبات ‭Benzo(a)pyrene ‬و ‭Dibenzo(a‬،‭h)anthracene‬می باشند کهچند برابر واحد بوده است. میانگین ‮‭16‬‭PAHs ‬دررسوبات در فصول تابستان و زمستان به ترتیب برابر‮‭0/77‬ (‮‭0/23‬ ) و ‮‭1/21‬ (‮‭0/64‬ ) میکروگرم بر گرم وزن خشک ثبت گردید و میانگین غلظت سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬دررسوبات به همراه خطای معیار برابر‮‭0/93‬(‮‭0/33‬ ) میکروگرمصبرگرم وصزن خشک بوده استوترکیبات‭Fluoranthene‬،‭Benzo(a)anthracene‬،‭Chrysene‬و ‭Benzo(a)pyrene‬در رسوبات، دارای ریسک اکولوژیکی‭(HQs) ‬بالاتر از واحد بوده است.میانگین غلظت سالانه ‮‭16‬‭PAHs ‬دربافت خوراکی ماهی کپور به همراه خطای معیار به ترتیب برابر ‮‭2/21‬ (‮‭0/42‬ ) میکروگرم بر گرم وزن خشک بوده است. الگوی تغییرات ترکیبات ‮‭2-6‬ حلقه‮‭16‬‭PAHs ‬در آب طی یکسال نشان داد که ترکیبات ،3 ،‮‭5 4‬ و 6 حلقه ایبه ترتیب ‮‭10‬%، ‮‭70‬%، %‮‭12‬ و %8 را تشکیل داد.همانطوریکه مشاهده می شود ترکیبات 4 حلقه ای در این منطقه با درصد بالا در بین این ترکیبات موجود هستند و ترکیب 2 حلقه ای در بین این ترکیبات مشاهده نگردید.الگوی تغییرات ترکیبات ‮‭2-6‬ حلقه ای‮‭16‬‭PAHs ‬در رسوب طی دو فصل نیز نشان داد که ترکیبات 3حلقه ای ‮‭31‬% ، 4 حلقه ای %‮‭56‬و 5 حلقه ای %‮‭14‬ را تشکیل می دهند.همانطوریکه مشاهده می شود ترکیبات 4 حلقه ای با درصد بالا در بین این ترکیبات موجود هستندو ترکیبات 2 و 6 حلقه ای در بین این ترکیبات مشاهده نگردید.نتایج تحقیق حاضر نشان داد که در اکثر ایستگاهها و فصول غلظت ترکیبات 2 و 6 حلقه ای آروماتیک در آب، رسوب و ماهی در مقایسه با ترکیبات،‮‭4 3‬ و 5 حلقه ای کمتر بوده است.همچنین نتایج نشان داد که براساس نسبت های تشخیصی اجزای ترکیبات آروماتیک منشا ترکیبات نفتی در رسوبات فصل تابستان پتروژنیک(مشخصا" از سوختن نفت خام و وسایل نقلیه) و پیرولیتیک اما در رسوبات فصل زمستان بیشتر پیرولیتیک مشخصا" از سوختن چوب وذغال سنگ بوده است. با مقایسه نسبت های تشخیصی در آب و رسوب در میصیابیم که ترکیبات دارای منشا پتروژنیک و پیرولتیک در مناطق مختلف حوزه جنوبی دریای خزر با درصد های متفاوت موجود می باشد. نتیجه اینکه، میانگین ترکیبات ‮‭16‬‭PAHs ‬در آب در مقایسه با استاندارد های مختلف بالاتر بوده است که بیانگر آلوده بودن این منطقه از دریای خزر می باشد و در ضمن بیشتر این آلودگیها دارای منشا پیرولیتیک (%‮‭85‬) بوده اند. غلظت این ترکیبات در رسوبات دریای خزر کمتر از راهنمای استاندارد کیفیت رسوبات دریایی کشورهای مختلف بوده است واز نظر کلاسه بندی رسوبات این منطقه در کلاس متوسط ‭(Fair) ‬قرار گرفت. شایان ذکر است ترکیباتی همچون ‭Chrysene‬، ‭Benzo(a)anthracene ‬و‭Benzo(a)pyrene(‬ترکیباتی با ریسک اکولوژیکی بالا) که در آب و رسوباتمشاهده شدند،در بافت خوراکی ماهی کپور دریای خزرنیز حضورداشتند. کلمات کلیدی:آلاینده نفتی، آب، رسوبات، ماهی کپور، حوزه جنوبی دریای خزر، ایران