بررسی تغییرات فصلی تولید و مصرف گیاهان مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (یزد - ندوشن)

آگاهی از چگونگی تغییرات تولید علوفه و میزان مصرف در مدیریت رویشگاههای مرتعی امری ضروری بحساب می آید. به همین منظور در این بررسی میزان تولید و مصرف هفت گونه گیاهی چند ساله مهم به تفکیک، و مجموع گیاهان یکساله با هم در هر ماه طی 6 ماه فروردین لغایت شهریور در دوره 4 ساله (‮‭1389 -1386‬) در سایت مرتعی ندوشن استان یزد مورد بررسی قرار گرفت. قبل از ورود دام به مرتع دو محدوده نسبتا مشابه یکی در قطعه تحت چرا و دیگری در قطعه مصون از چرا انتخاب گردید. برای هر گونه، تعداد 5 پایه جهت هریک از مراحل اندازه گیری در محدوده های مذکور مشخص گردید. با گذشت یک ماه 5 پایه متعلق به مرحله اول قطع و توزین و این روند با فاصله ماهیانه تا شهریورماه ادامه یافته است. نتایج نشان داد که میزان تولید علوفه کل گیاهان سال مساعد ‮‭1386‬ در مقایسه با سال معمول ‮‭1388‬ حدود ‮‭2/2‬ برابر افزایش یافته است. با بروز خشکسالی شدید در سال ‮‭1387‬ میزان این تغییرات به ‮‭8/5‬ برابر رسید. میزان تولید سال ‮‭1388‬ را می توان در تعیین ظرفیت درازمدت سایت مورد مطالعه منظور داشت که مقدار آن برابر ‮‭317/4‬ کیلوگرم در هکتار می باشد. سه گونه ‭Artemisia sieberi Stipa barbata ‬و ‭Iris songarica ‬گونه های پر تولید مرتع بودند. عمده رویش سالیانه گیاهان در سال های مورد مطالعه تا پایان خرداد حاصل شد. با بروز ترسالی اوج رشد گونه های ‭Artemisia sieberi ‬، ‭Eurotia ceratoides ‬و ‭Scariola orientalis ‬تا پایان تیرماه بتعویق افتاد. بطور متوسط بیشترین مقدار علوفه مرتع در فروردین ماه (‮‭53/8‬ درصد)، حدود یک سوم آن در اردیبهشت ماه (‮‭32/3‬ درصد) و ‮‭11/5‬ درصد در خرداد ماه تولید شد. تیرماه سهم ناچیزی در تولید مرتع داشت. بطور متوسط حدود ‮‭53‬ درصد از علوفه مرتع مورد استفاده دام قرار گرفت که در سالهای مختلف از ‮‭37‬ تا ‮‭70‬ درصد نوسان داشت. سهم ماههای فصل چرا از علوفه مصرف شده متفاوت بود. این نسبت در خرداد و تیر بیشترین (حدود ‮‭20‬ تا ‮‭21‬ درصد)، در مرداد و شهریور کمترین مقدار بود (حدود ‮‭13‬تا ‮‭14‬درصد). درصد بهره برداری انجام شده از گونه های گیاهی در سال ها و ماه های مختلف در طول فصل چرای مورد مطالعه متفاوت بوده است. به غیر از مجموع گیاهان یکساله و گونه گندمی‭Stipa caucasica‬، بقیه گونه های گیاهی در دو سال مساعد ‮‭1386‬ و بسیار خشک ‮‭1387‬ کمتر از ‮‭50‬ درصد مورد استفاده قرار گرفته اند. با اینحال در این دو سال و دیگر سال های مورد مطالعه، شدت چرا بر روی گونه گندمی ‭Stipa caucasica ‬زیاد و از جمله دلایل حضور اندک و تغییر شکل یافته آن در سایت تحت چرای منطقه مورد مطالعه محسوب می شود. واژه های کلیدی تولید کل، تولید قابل استفاده، علوفه مصرفی، ‭Stipa barbata‬، ‭Artemisia sieberi‬، ، ‭Stipa caucasica Eurotia ceratoides‬، ‭Stachys inflata‬، ‭Iris songarica‬، استپ، یزد.