بررسی تطبیقی متن و نگاره در شاهنامۀ داوری (با تأکید بر داستان سهراب)

پیوند ادبیّات و نگارگری، و تصویرگری نسخ خطّی، از دیرباز در هنر کتاب آرایی ایران جایگاهی ویژه داشته است. معروف ترین اثر در عرصۀ تصویرگری و کتاب آرایی شاهنامۀ فردوسی می باشد. بسیاری از نسخ خطّی مصوّر شاهنامه بارها مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفته اند امّا در کنار آنها نسخه هایی نیز موجود است که کمتر به آن ها پرداخته شده است. شاهنامۀ داوری، آخرین نمونۀ ممتاز شاهنامه نگاری سنّتی ایرانی است که در اواخر قرن سیزدهم و دورۀ قاجار که مصادف با انحطاط سنّت کتاب آرایی و گسترش چاپخانه هاست، کتابت شده است. از 68 نگارۀ آن، 55 نگاره کار لطفعلی صورتگر، 12 نگاره کار محمّد داوری و 1 نگاره کار فرهنگ وصال است. برای رسیدن به درک جامعی از این شاهنامه، بهتر است نگاره ها را در کنار متن مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا با تحلیل ساختاری نگاره ها بر پایۀ تحلیل ادبی ابیات، می توان جنبه های نوینی از قابلیّت های هنر نگارگری را کشف کرد و از میزان تغییراتی که نگارگران در ترجمان تصویری شعر انجام داده اند، آگاه شد. برای نیل به این هدف، 3 نگارۀ داستان سهراب از 3 نگارگر این مجموعه به روش هدفمند انتخاب شدند. عناصر بصری نگاره های مرتبط با داستان سهراب با عناصر بصری ابیات مربوطه تطبیق داده شدند. در نهایت میزان تطابق متن و نگاره در داستان سهراب 76 % ارزیابی شد که می توان اذعان داشت نگارگران این اثر در به کارگیری عناصر به میزان زیادی به متن وفادار بوده اند.