خویشکاری کهن الگویی معشوق در عاشقانه های شاهنامه

حکیم ابوالقاسم فردوسی در اثر سترگ خود، در میانه نظم حماسه های پهلوانی، داستان هایی از عشق قهرمانان به زیبارویانی بیگانه را با ساختاری مشترک روایت می کند. این پژوهش با بررسی خویشکاری معشوق در پنج داستان مشهور عاشقانه در شاهنامه؛ زال و رودابه، رستم و تهمینه، سودابه و کیکاووس، بیژن و منیژه و گشتاسب و کتایون، ساز و کارهای روانی کهن الگوی آنیما در روان را جستجو می کند. آنیما به عنوان تصویر جاویدان زن درون مرد، یکی از کهن الگوهای مطرح در روانشناسی تحلیلی کارل گوستاو یونگ است که در نگرش غایت گرای خود اساطیر، رؤیا و آفرینش های ادبی را برآمده از کهن الگوها می داند. روش تحقیق در این پژوهش تحلیل محتواست. برپایه یافته های این پژوهش، زال، رستم، کیکاووس، بیژن و گشتاسب هر کدام به فراخور خویشکاری های آنیمای خود عملکردهایی در داستان بروز می دهند. زال، آنیمایی مثبت و سازنده در درونخود دارد که پیوندی مقدس را در عرصه حماسه ایران شکل می دهد. پیوند رستم و تهمینه، جاه طلبی پنهان او را آشکار می سازد. کیکاووس تحت تأثیر خیالات فریبنده و شوم آنیما، احساساتی، مردد و شتابزده رفتار می کند. بیژن نیز هرچند در ابتدا غرق خیالات عاشقانه و احساساتی است، در پایان داستان با گذر از بحران متحول می شود. گشتاسب اما نمی تواند از عقده قدرت طلبی درونش رهایی یابد.