بررسی سبک نثر گفتار فیلم حاجی واشنگتن اثر علی حاتمی

علی حاتمی خالق آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی بیش و پیش از آنکه کارگردان بودن، نویسنده بود. آثار او مملو از عبارات دلنشین ادبی است که گاه به شعر می ماند. بسیاری از کارشناسان و منتقدان سینما، نثر و گفتار غالب فیلم های علی حاتمی را شبیه نثر و گویش مردمان دوره قاجار می دانند، اما این فقط در حد گمان؛ و فرضیه ما برای پژوهش در این زمینه است. برای اثبات این مدعا، فیلمنامه فیلم «حاجی واشنگتن»- از نوشته ها و ساخته های علی حاتمی (که داستان آن در دوره قاجار می گذرد)- را با دوازده مشخصه سبکی نثر مطبوعاتی دوره مشروطه مقایسه کردیم و در پایان از فراوانی بالای موارد همانندی گفتار این فیلمنامه با شاخصه های نثر مطبوعاتی دوره مشروطه نتیجه گرفتیم که علی حاتمی در نگارش این فیلمنامه تابع شیوه و سبک نثر دوره قاجار بوده است، چنانکه گویی نویسنده در زمان قاجار می زیسته زیرا علاوه بر رعایت و آوردن نشانه های سبکی نثر دوره قاجار بسیاری از اصطلاحات عامیانه و دولتی آن دوره را به درستی در گفتار فیلم گنجانده است. علی حاتمی علاوه بر ادبی نویسی، دو مشخصه انتقادی نویسی و ساده نویسی را به تقلید از شیوه و نگاه نثر قاجار در نگارش فیلمنامه حاجی واشنگتن لحاظ کرده است. لحن او در این فیلمنامه- همچون روزنامه های دوره قاجار- انتقادی است. ضمن اینکه همگام با ساده نویسی و عامیانه نویسی پیشگامانی همچون قائم مقام فراهانی، به شیوه ساده نویسی وفادار بوده و نثر ساده و عامیانه خود را به نمک آرایه های ادبی، ملاحت بخشیده است. در یک کلام، علی حاتمی با نگارش فیلمامه حاجی واشنگتن اثری به سبک نثر دوره قاجار خلق کرده است.