بررسی کتیبه های دوره ساسانی و معلقات سبع، از منظر درونمایه

کتیبه ها: سنگ نوشته، پوست نوشته، فلز نوشته، سفالینه نوشته، چوب نوشته و در کل آثار مکتوب غیرکتابی هستند که توسط انسان ها، از آغاز اختراع خط ، به جهت مقاصد مختلف مثل: شرح رویدادها، ذکر مفاخر، ثبت نژاد و نسب ها و... به وجود می آمدند. در ایران باستان این کتیبه ها به سه زبان: پهلوی ساسانی، پهلوی پارتی و یونانی نوشته شده است. معلقات در لغت جمع معلقه و به معنای آویزه است و آن اصطلاحی است که عرب های جزیره العرب پیش از اسلام، برای سروده هایی که برتر و نمونه بودند و بر دیوار کعبه آویخته می شد، به کار برده اند. از سویی چون برجسته ترین این سروده ها در آن وقت، هفت قطعه تشخیص داده شده بود، به قطعات آویزان شده "معلقات سبع" اطلاق گردید. از آنجا که معلقات از حیث زمان، در یک دوره، با کتیبه های پارسی به نگارش در آمده و نیز فاصله زیستی و مکانی چندانی بین ایرانیان و اعراب وجود نداشته است، پژوهش پیش رو در پی آن برآمد تا به شیوه تحلیلی توصیفی، موضوع و درونمایه های این دو مجموعه را با یکدیگر مقایسه و از این راستا، وجوه تشابه و تفاوت های فی مابین را به خواننده ارائه نماید. در جستجویی که به انجام رسید، معلوم شد که: با وجود رفت و آمدهای بسیار سخنوران عرب به دربار پادشاهی ایران و آگاهی تقریبی این شاعران از فضای فرهنگی و اجتماعی ایرانیان، معلقات استقلال فرهنگی و ادبی خود را حفظ کرده و تاثیر چندانی از این فضا نپذیرفته، به طوری که بشدت بازتاب دهنده علایق و سلایق قبیلگی اعراب بادیه نشین است؛ حتی آنجا نیز که دو طرف به شرح رویدادها و جنگ ها پرداخته، یک طرف (= کتیبه ها) به رویارویی بین ایرانیان و رومیان اشاره دارد و طرف دیگر (= معلقات) درگیری های طایفه و قبیله ای را مطمح نظر داشته است. در بیان ذکر مفاخر و دودمان که یکی دیگر از ویژگی های ظاهری مشترک بین هر دو مجموعه می باشد نیز، قهرمان ها در کتیبه ها بر وابستگی و شباهت خود به ایزدان و شاهان پیشین اصرار دارند در حالی که دلاوران در معلقه ها، مفتخر به وابستگی و خدمتگزاری خود به قوم و قبیله خویش و رئیس طائفه هستند.