پیوستگی توسعه و امنیت مناطق مرزی جستاری در مفهوم شناسی

با عنایت به تنوع ویژگی های محیط طبیعی، وسعت سرزمین و مرزهای آن و نیز همسایگان متعدد، جمهوری اسلامی ایران کشوری است که از نظر خصوصیات و امکانات فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی و سیاسی- هم به لحاظ درونی و هم بیرونی- با شرایط متنوعی روبرو است. این شرایط ویژه بلحاظ توسعه و امنیت، نه تنها فرصت هایی را پیش رو قرار می دهد، اما در عین حال زمینه ساز پاره ای دل مشغولی های جدی بوده است. شناسایی این خصوصیات و جستجوی راهکارها و راهبردهایی متناسب برای بهره گیری از فرصت ها و رفع و تعدیل محدودیت ها در راستای توسعه و امنیت سرزمین در سطح محلی، منطقه ای و ملی الزامی جلوه می کند. بروز عینی دو ویژگی اصلی مناطق مرزی سرزمین، یعنی وسعت و تنوع- را می توان در خصوصیات زیر جستجو نمود:الف. تنوع محیطی- اکولوژیک مناطق مرزی به لحاظ عوامل و عناصر محیطی- اکولوژیک؛ ب. تنوع بستر تاریخی- فرهنگی و خصوصیات اجتماعی و اقتصادی- سیاسی؛ ج. تنوع موقعیت محلی و منطقه ای نواحی مرزی و مرزها (به ویژه با توجه به کشورهای همجوار)؛ د. الزامات و اقتضائات متفاوت منطقه ای و برخورداری از درجات متفاوت توسعه یافتگی، به لحاظ شاخص های محلی، منطقه ای و ملی توسعه. افزون بر این، عرصه های شهری و روستایی نواحی مرزی، اگرچه به طور کلی زیر تاثیر روندهای حاکم بر شهرها و روستاهای کل کشور و برخی خصوصیات عمومی آنها قرار دارند، از بسیاری جنبه های دیگر با سکونتگاه های داخلی- چه به لحاظ بافت و ساختار و چه از نظر فعالیت ها و روابط فضایی- متفاوت هستند. چنین وضعیتی در شرایط نامتناسب اجتماعی- اقتصادی و ناکارآمدی ساختاری- کارکردی سکونتگاه ها، می تواند به شکل گیری فعالیت ها و روابط نامتعارف دامن بزند. این گونه خصوصیات عرصه های سکونتگاهی در نواحی مرزی، ابعاد متنوع و پیچیده ای به خود می گیرند که قاعدتا ضرورت دستیابی به توسعه و امنیت را دوچندان می سازند. این مقاله کوشش دارد تا با بررسی اهمیت و جایگاه عرصه های سکونتگاهی مناطق مرزی، بر پیوستگی توسعه و امنیت در این گونه تاکید ورزد. روش شناسی این مقاله بلحاظ نظری بر ضرورت اتخاذ برنامه ریزی فضایی و رویکرد توسعه یکپارچه بوده است.