توبه از دیدگاه شیخ جام

شیخ احمدجام اولین مرحله برای طی طریق کردن سالکان را توبه می داند. با توجه به اینکه بسیاری، توبه و آداب آن را نمی-دانند، درکلام شیخ جام و در کتاب های ایشان، بررسی انجام شده است. نظر به اینکه شیخ احمد جام، خود، توبه را تجربه کرده است، برخلاف ابن عربی که تنها به جنبه تصوف نظری پرداخته؛ هم به جنبه تصوف نظری و هم تصوف عملی در بحث توبه پرداخته است و تنها یک نظریه پرداز در مورد توبه نیست. شیخ احمدجام هم مشابه ابوالقاسم قشیری، یکی از بزرگترین صوفیان قرن پنجم هجری، توبه را عزم بر عدم بازگشت به گناه می داند؛ در حالی که ابن عربی بر این باور است که هر که توبه کرده است، توبه نکرده، بلکه خدا توبه کرده است زیرا اراده عبد نقشی در انجام فعل ندارد و فعل عبد تابع اراده حق است. ازدیدگاه شیخ جام، توبه موهبتی است که هم برای مطیع وهم عاصی از سوی خداوند درنظر گرفته شده است و خداوند برای ترک اعمال فرضی مثل نماز و روزه و... انسان را ظالم خطاب نکرد. اما در ترک توبه، انسان را ظالم خطاب کرده است. در جریان توبه، اعمال وآدابی که تائب باید انجام دهد بسیارمهم است. تائب نزد خداوند مقام رفیعی داشته اما تارک گناه، با وجود اینکه در نزد خدا عزیز است، با تائب تفاوت بسیار دارد