به کارگیری تجزیه به مختصات اصلی در ارزیابی پایداری عملکرد هیبریدهای سیب زمینی (Solanum tubersum L.)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: با توجه به روند رو به رشد جمعیت و تبعات ناشی از آن نظیر افزایش تعداد گرسنگان و نیاز به غذا، سازمان خوار و بار جهانی سیب­زمینی (Solanum tubersum L.) را به ­عنوان یک گیاه امنیت غذایی معرفی کرده است. لذا، افزایش میزان تولید سیب­ زمینی جهت رویارویی با افزایش تقاضای غذایی و امنیت غذایی در سطح جهانی احساس می­ شود. اثر متقابل ژنوتیپ - محیط باعث ایجاد پیچیدگی در پیش­بینی عملکرد می­ شود و چالشی برای برنامه ­های به ­زراعی و به ­نژادی به ­شمار می رود. این پژوهش به منظور دستیابی به هیبریدهای پایدار با عملکرد بالا و مناسب با شرایط اقلیمی مناطق تولید سیب­ زمینی اجرا شد. مواد و روش ­ها: تعداد ۲۰ هیبرید سیب ­زمینی همراه با پنج رقم تجاری (ساوالان، آگریا، کایزر، لوتا و ساتینا)، در قالب طرح بلوک ­های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه ­های تحقیقات کشاورزی اردبیل، اصفهان، خراسان رضوی، کرج و همدان به­ مدت دو سال (۱۳۹۵ و ۱۳۹۶) ارزیابی شدند. هر یک از هیبریدها و ارقام شاهد در دو خط به طول شش متر و با فاصله ردیف ۷۵ سانتی­ متر و ۲۵ سانتی­ متر فاصله بوته کشت شد. پس از برداشت، عملکرد اندازه­ گیری گردید. تجزیه واریانس مرکب و مقایسه میانگین ­ها با آزمون حداقل اختلاف معنی ­دار در سطح احتمال یک درصد انجام شد. از تجزیه به مختصات اصلی برای تجزیه پایداری عملکرد استفاده گردید. یافته ­ها: نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثر ژنوتیپ، سال، مکان و  اثر متقابل سال-مکان، سال- ژنوتیپ، مکان-ژنوتیپ و سال-مکان-ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد معنی ­دار بود. لذا، تجزیه و تحلیل اثر متقابل ژنوتیپ - محیط با استفاده از روش چندمتغیره تجزیه به مختصات اصلی انجام شد. در مقایسه با میانگین کل ژنوتیپ­ ها، ۱۰ محیط تحت مطالعه به دو گروه شامل سه محیط با عملکرد بالاتر از میانگین کل و هفت محیط با عملکرد پایین­ تر از میانگین کل تقسیم شد. با استفاده از نمودارهای MST)Minimum spanning tree ( و فاصله از مرکز نمودار، هیبریدهای ۱، ۸  و رقم ساوالان در سیکل­ های حداقل و هیبرید ۵ در سیکل­ های حداکثر به ­عنوان هیبریدهای مطلوب در این محیط ­ها شناسایی شدند. نتیجه ­گیری: هیبریدهای ۱ با عملکرد ۳۵/۵۷ تن در هکتار، ۸ با عملکرد ۳۵/۰۵ تن در هکتار و رقم ساوالان با عملکرد ۳۳/۵۲ تن در هکتار برای محیط ­های کمتر از میانگین کل آزمایش، مناسب و قابل توصیه بودند. هم­چنین، هیبرید شماره ۵ با عملکرد ۴۱/۲۱ تن در هکتار به ­عنوان مناسب ترین هیبرید برای محیط ­های با عملکرد بالاتر از میانگین کل شناسایی شد.