ماهیت طالبان، تهدیدها و فرصتها برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

موضوع ظهور طالبان یکی از پیچیده ترین معماهای کنونی در کشور افغانستان است. درباره چگونگی گسترش طالبان و نفوذ آن در افغانستان میتوان گفت در اوایل پاییز ۱۳۷۳ شهر مرزی "اسپین بلدک" در نوار مرزی قندهار و پاکستان در یک درگیری شدید به تصرف گروهی در آمد که تعداد آنها از ۳۰۰ نفر کمتر بود. این گروه که خود را محصل ها و طلاب مدارس دینی معرفی میکردند، به مرور زمان به طالبان معروف شدند. آنها نخست مدعی بودند قصد دارند امنیت کشور را برای عبور کالاهای تجاری تامین کنند، اما دیری نپایید که نقشه های نظامی- سیاسی خود را به اجرا گذاشتند. ابتدا کنترل قندهار را از دست مجاهدان خارج کردند و با تثبیت موقعیت خود در این مکان، در زمانی کوتاه کنترل ولایت های جنوبی و بعد از آن حوزه جنوب غرب را در دست گرفتند و پس از تسخیر کابل، ولایتهای شرقی و به دنبال آن با تصرف مزار شریف و بامیان کنترل همه افغانستان را به دست گرفتند. نیروی طالبان در این مرحله، پیشرفت خود را مدیون سه عامل پول، سلاح و ایدئولوژی بودند، پس با کاهش یا توقف حمایت هر کدام از منابع مالی و لجستیکی، عمر طالبان نیز با وجود ادعاهایی که درباره سنخیت آنها با ساختار اجتماعی افغانستان مطرح میشد، دوام نیافت. با سقوط حکومت طالبان در سال ۲۰۰۱م ۱۳۸۰)ش)، حضور این گروه در عرصه قدرت افغانستان کمرنگ گردید ولی طالبان با گذشت زمان، ضمن تقویت مواضع خود، به عنوان نیرومندترین بازیگر اپوزیسیون در این کشور ظهور کرد و به دنبال ایفای نقش موثر در آینده افغانستان است. قدرت یابی مجدد و سریع طالبان منجر به ارائه دیدگاه های متفاوتی در محافل سیاسی - امنیتی جهان شده است. اندیشه قومیتی و ایدئولوژیکی این گروه و عملکرد قبلی آن در دهه ۱۹۹۰ منجر به این شد با توجه به اینکه دولت ایران و افغانستان در طی سالیان متمادی درگیر مسئله تروریسم و تبعات امنیتی و سیاسی آن بوده اند، برخی اندیشمندان داخلی ظهور مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱ را فرصت و برخی دیگر آن را تهدید برای ایران قلمداد نمایند.