کار و تلاش در منظر قرآن

همان گونه که اخلاق و ارزش های دینی برای تمام رفتارهای اجتماعی و عبادی خط مشی تعیین کرده است، برای کار و تلاش و توسعه یافتگی در جامعه انسانی نیز تاکید مضاعفی دارد. در آموزه های قرآنی پروردگار، برای انسان، کار وتلاش را مقرر داشته است. خدای متعالی، انسان را برای رسیدن به کمال، یعنی مقام قرب خویش آفریده است. از آن جا که انسان موجودی مرکب از دو بعد مادّی و معنوی است، بُعد مادّی او اقتضا می کند که با کار و تلاش، نیازمندی هایخود را تأمین کند؛ از این رو، پروردگار عالم نه تنها امکانات لازم را در اختیار انسان قرار داده، بلکه به او خطاب کردهاست که هر آن چه را در آسمان و زمین قرار دارد، برای تو، و تو را برای عبادت خود آفریدم؛ امّا انسان غافل، یا به نعمت های مادّی و زندگی دنیایی دل خوش کرده و از اهداف والایی که مورد رضایت آفریدگار او است بازمانده و کار راکه وسیله رسیدن به هدف است، هدف پنداشته یا راه تفریط پیموده و کار را امری زاید انگاشته است؛ بدین سبب، بر آن شدیم که کار در زندگی فردی و اجتماعی را از دیدگاه قرآن بررسی کنیم تا به راه حل هایی برای رهایی از دنیازدگی وترک دنیا، یعنی افراط و تفریط هر دو، دست یابیم. در این مقاله به این نتیجه رسیدیم که قرآن کریم، از طرفی انسان را بهبرخورداری از نعمت های الهی تشویق می کند، و از طرف دیگر، برای جلوگیری از طغیان انسان، محدودیت هایی را قرار داده است. برخی از حدود الهی تکوینی است که به ربوبیت و رزّاقیت پروردگار عالم بر می گردد و بر این اساس، توسعهو تنگناهایی در زندگی پدید می آید، و بعضی تشریعی است که در قالب حلال و حرام بیان شده است. از آن جا که انسان موجودی مختار است، انگیزه های او در کار و زندگی تعیین کننده مسیر زندگی او است؛ بدین سبب، قرآن انسانرا تشویق می کند تا به انگیزه های متعالی روی آورد و بر این اساس، راه زندگی را بپیماید. در این باره، به مجموعه ای ازآداب بر می خوریم که در شکل دهی زندگی کاری و غیر کاری، نقش اساسی دارد. از دیدگاه قرآنی، نه آثار کار به آثار مادّی منحصر است و نه صرفاً از طریق کار می توان مشکلات مادّی را برطرف کرد؛ بلکه از طرفی، انسان برای گذرانزندگی خود و جامعه به کار و تلاش نیاز دارد، و از طرف دیگر، عوامل غیر کاری، بر زندگی مادّی و معنوی انسان مؤثّرند. اعمال شایسته و ناشایست انسان ها نیز از جمله این عوامل هستند. آن چه از دیدگاه قرآنی مطلوب است، زندگیدر حدّ عفاف و کفاف است که برخورداری از آن، سبب می شود تا انسان از شرّ کاستی و فزونی نعمت مادّی، هر دو در امان باشد.