بررسی مقایسه ای عناصر عشق و عرفان در اشعار حافظ و مولانا

از دیدگاه عرفا، عشق یک ودیعه الهی است ، امانتی الهی که خدا فقط بر دوش آدمی نهاده است و از دید عرفا، دلیل آفرینش هستی ، عشق است و اساس هستی ، عشق است .خداوند می فرماید، من یک گنج مخفی بودم که دوست داشتم شناخته شوم، دوست داشتم مرا ستایش کنند و ستایش کنندگانی داشته باشم و انسانها را آفریدم که ستایشم کنند]۱.[ همانطور که دیده می شود، هستی بر دو ستون محبت و معرفت بنا نهاده شده و این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و دو بال پرواز انسان هستند. خداوند می گوید هیچ موجودی حاضر به پذیرش امانت عشق نشد؛ ولی انسان آن را به دوش کشید؛ چرا که انسان آنقدر محو جمال خدا شده بود که بدون درنظر گرفتن پیامدهای بعدی آن، عشق را پذیرفت ]۲.[ بنابراین با توجه به ازلی و قدیمی بودن عشق ، و اینکه عشق از مفاهیم بسیار مهمی است ، بنابراین در عرفان و ادبیات ما این واژه بسیار دیده می شود، عشق در ادبیات منظوم فارسی دو جلوه ی بزرگ دارد که جلوه ی نخستین آن عشق جسمانی (انسانی ) و جلوه ی دومین آن عشق عرفانی (روحانی ) است ]۱.[ در ادبیات فارسی عشق در نوع اول ابتدا درمثنوی های رودکی جلوه می کند و بعدها در مثنوی های نظامی به اوج خود می رسد]۲.[ اما شاعرانی که بیشتر از عشق عرفانی سخن گفته اند یکی سنایی است و دیگری عطار نیشابوری، که این نوع شعر در زمان عطار به کمال و در دوران مولانا به اوج خود می رسد؛ عشق و شیدایی آئین مولاناست و او به هیچ آئینی تا بدین غایت پای بند نیست ، بنا بر گفته ی او عشق همه چیزش را تاراج کرده است و خود باقی مانده]۳.[ هرکس که اندک آشنایی با این بزرگ داشته باشد با شنیدن نام او شور وشیدایی او را تداعی خواهد کرد. مولانا هم مانند افلاطون عشق را پاسخی به زیبایی می داند. عاشق باید به تمام انواع زیبایی در این جهان حساس باشد. مولوی می گویددر مذهب او نگریستن به این کتاب و آن کتاب رای شناخت خدا کار بیهودهای است ؛ برای شناخت خداوند باید در زیبایی معشوق نگریست :عاشقان را شد مدرس، حسن دوست دفتر و درس و سبق شان، روی اوست ]۴.[