تحلیل داستان رستم و شغاد بر اساس مربع ایدئولوژیک ون­دایک

در این نوشتار، داستان رستم و شغاد از شاهنامه در چهارچوب «تحلیل گفتمان انتقادی از دیدگاه ون­دایک» بررسی می­شود. پس از طرح مساله و بیان پیشینه تحقیق، «رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی» را به طور کلی و رویکرد ون­دایک را در تحلیل گفتمان انتقادی به­طور خاص معرفی کرده­ایم. این بخش، مبنای نظری تحلیل ما را پیش روی خوانندگان قرار می­دهد. در ادامه، ضمن گزارش کوتاه داستان و از طریق تحلیل مولفه­های گفتمان­مدار موجود در متن، نشان داده­ایم که تدوین­کنندگان روایت شغاد، با بهره­گیری از راه­کارهای گفتمانی سعی کرده­اند خطاهای «خودی­ها» را فروکاهند و عیب­های «دیگری» را برجسته کنند. در مقابل، نکات مثبت و قابل دفاع «دیگری» را کم­رنگ کنند و نکات مثبت «خودی­ها» را در چشم مخاطب برجسته سازند . این همان چیزی است که در نظریه ون­دایک «مربع ایدئولوژیک» نامیده می­شود؛ مربعی که باعث می­شود بخشی از واقعیت و حقیقت در متن و کلام نادیده گرفته شود و یا به صورت تحریف­شده به مخاطب منتقل شود. ما می­توانیم با استفاده از نظریه تحلیل گفتمان بسیاری از روایت­های ادب کلاسیک را بازخوانی کنیم و بدین ترتیب به خواننده فرصت دهیم تا از زاویه دیگری به روایت­ها بنگرد؛ این مقاله پیش و بیش از هر چیز کوششی است در این راستا.