مطالعات سند ملی آمایش سرزمین نظام سکونتگاهی و توزیع فضایی جمعیت (جلد سوم - توصیف و تحلیل پیوندهای اصلی بین سکونتگاه ها)

این بخش از مطالعات به بررسی پیوند بین سکونتگاههای موجود در سطح ملی، بین استانها و سکونتگاههای

دارای بیش از ۸۴۴ هزار نفر جمعیت و همچنین پیوندهای فراملی پرداخته است. هدف از انجام مطالعات این

بخش، شناسایی پیوندهای بین سکونتگاهها و همچنین نوع و شدت جریان بین آنها در راستای برنامهریزی

توسعه آتی بوده است.

در این مطالعات، بررسی شبکه حمل و نقل با استفاده از نحوه برخورداری از انواع مدهای حمل و نقلی صورت

گرفته است. مطالعات پیوندهای فیزیکی در دو دسته پیوندهای کالا و مسافر انجام شده است و پیوندهای مالی

و پیوندهای جمعیتی نیز دو بخش دیگر از مطالعات پیوندهای موجود است.

بخش پایانی مطالعات به سطحبندی سکونتگاهها بر اساس پیوندهای آنها پرداخته است. این سطحبندی بر

اساس نتایج پیوندهای کالا، مسافر، مالی و جمعیتی و همچنین بر اساس برخورداری از شبکه حمل و نقل

صورت گرفته است.

نتایج مطالعات طبق انتظارات نشاندهنده پیوندهای قوی استان تهران در سطح اول و در سطح دوم استانهایی

مانند خراسان رضوی، اصفهان، فارس و آذربایجان شرقی قرار دارند که پیوندهایی نسبتا قوی دارند.

نکته حائز اهمیت و جالب توجه در این مطالعات، نبود پیوندهای قوی و قابل توجه در پهنه شرقی و لزوم

برنامهریزی برای این مناطق است. از طرفی، بنا به رسالت مطالعات بر مبنای توزیع جمعیت و فعالیت در سطح

سکونتگاههای موجود، بر این اساس، ضرورت مطالعات برای سکونتگاههای میانی بیش از پیش نمایان میشود.

شهرها بهعنوان نظامهایی پویا و در عین حال پیچیده در فرایند توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ساختار

فضایی بهینه سرزمین نقش تعیینکنندهای دارند. در چند دهه اخیر سکونتگاههای شهری از نظر تراکم،

جمعیت و پیچیدگی با سرعت زیادی رشد یافتهاند. این گسترش در کشورهای در حال توسعه حادتر است،

بهطوری که یکی از بارزترین ویژگیهای شهرنشینی در این کشورها توزیع فضایی نامناسب شهرهاست؛ به

عبارت دیگر، شکلگیری و توسعه شهرهای کوچک و بزرگ در نظامهای شهری کشورهای صنعتی عمدتا

هماهنگ با مراحل رشد و توسعه صنعتی بوده و دارای الگوی متعادلی است، اما در کشورهای در حال توسعه

رشد سریع شهرنشینی با توسعه صنعتی و اقتصادی همسان نبوده و درنتیجه مشکلاتی را برای نظامهای شهری

ایجاد کرده است.

این امر موجب شکلگیری شهرهای بزرگ هم از منظر جمعیت و هم از منظر وسعت شده است. شهرهایی که

همچون سیاهچاله در نظام شهری و منطقه خود عمل کردهاند و نیروی انسانی و سرمایه را در خود جای

میدهند و سبب شکلگیری پدیده بزرگسری ۸ و نخستشهری میشوند. نظام شهری حاکم بر کشور به تبعیت

از توسعه دهههای اخیر بدین شکل بوده است. شهر تهران بهعنوان مرکز ایران و عمدتا مراکز استانی بهعنوان

شهرهای اصلی و نخستشهر منطقهای عمل میکنند. شهرهای بزرگ با عدم پیوستگی کامل به شهرهای میانی

و کوچک از بالاترین توان رشد برخوردار بوده و اکثر سطوح عالی خدماتی را به خود اختصاص دادهاند.

این مطالعات با بهرهگیری از اطلاعات و آمارهای موجود در بخش حمل و نقل، کالا و مسافر، مالی و جمعیتی،

ارتباطات و جریانات بین سکونتگاهها و درنهایت سلسلهمراتب و رتبهبندی سکونتگاهها از منظر پیوندهای

بین آنها را بررسی میکند.

انجام مطالعات پیوندها، جهت شناسایی ارتباطات بین سکونتگاهها و شناسایی شدت روابط بین سکونتگاهها

جهت شناسایی برنامهریزی و توزیع سکونت و فعالیت، امری ضروری مینماید.