سنجش آثار تعدیل قیمت حامل های انرژی در بخش های اقتصادی و خانوارها

وفور منابع نفت و گاز و پایین بودن بهرهوری انرژی در اقتصاد ایران موجب شده است، باوجود سهم کمتر از

یک درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی، جزء ده کشور عمده تولید دیاکسید کربن در جهان قرار داشته

باشد. به بیان دیگر، اقتصاد ایران به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی منابع انرژی بیشتری مصرف و دیاکسید

کربن بالاتری تولید میکند. به عنوان نمونه، شاخص ضریب انرژی که از تقسیم نرخ رشد مصرف نهایی به نرخ

۲، در دوره / ۰۰۱۰ ، برابر با ۰۱ - رشد تولید ناخالص داخلی به دست میآید؛ برای اقتصاد ایران طی دوره ۰۰۰۰

۰ رسیده است. بهواقع در تمامی / ۰۰۸۲ نیز این ضریب به عدد ۰۲ - ۰، در دوره ۰۰۹۲ / ۰۰۹۰-۰۰۱۰ به ۲۲

دورههای ذکر شده، تقریبا رشد مصرف انرژی بیش از تولید ناخالص داخلی بوده است. همچنین، بر اساس آمار

آژانس بینالمللی انرژی در سال ۲۱۰۸ این مهم در ایران حدود نوزده ) ۰۸ ( درصد تولید ناخالص داخلی و بیش

از هشتادوشش ) ۹۰ ( میلیارد دلار برآورد شده است. چین در رتبهبندی بعد از ایران قرار میگیرد و بالاترین

یارانه انرژی )کمتر از سیویک ) ۰۰ ( میلیارد دلار( را پرداخت میکند. بر اساس موارد فوقالذکر، تعدیل قیمت

حاملهای انرژی در ایران ضروری به نظر میرسد. به همین منظور، این گزارش در پی سنجش آثار افزایش

قیمت بنزین، گازوئیل )نفت گاز(، برق، گاز طبیعی، گاز مایع، نفت سفید، نفت کوره )نفت سیاه( و سایر

فرآوردهها )روغنها، روانسازها و سایر فرآوردههای حاصل از نفت خام( بر فعالیتهای اقتصادی و خانوارها با

استفاده از جداول شبه ماتریس حسابداری اجتماعی سالهای ۰۰۹۲ و ۰۰۸۲ است.

در سال ۰۰۹۲ ، افزایش قیمت بنزین بیشتر از نفت گاز از یکسو بر افزایش مخارج خانوارهای شهری اثر گذاشته

و از سوی دیگر تاثیرپذیری دهکها از این افزایش قیمت نیز متفاوت است، بهگونهای که افزایش قیمت نفت

گاز هزینه دهکهای دوم، سوم و چهارم را بیشتر افزایش داد. در حالیکه بنزین هزینه دهکهای ششم به بالا

را بیشتر متاثر میسازد. این مهم در سال ۰۰۸۲ نیز تا حدودی صادق است. در میان سایر حاملهای انرژی

برای خانوارهای شهری در سال ۰۰۹۲ برق و گاز طبیعی، شاخص هزینه خانوارها را به نسبت سایر حاملهای

مورد بررسی بیشتر متاثر میکردند. در حالیکه در سال ۰۰۸۲ گاز طبیعی و گاز مایع نقش قابل توجهتری

دارند. تاثیرپذیری افزایش قیمت نفتگاز و بنزین در سالهای مورد بررسی بر خانوارهای روستایی نیز شبیه به

خانوارهای شهری است با این تفاوت که تاثیرپذیری برخی دهکها تغییر کرده است. در میان سایر حاملهای

مورد بررسی نیز، مخارج خانوارهای روستایی در سال ۰۰۹۲ بیشتر از محل افزایش قیمت برق و در سال ۰۰۸۲

افزایش قیمت گاز مایع از میانگین افزایش شاخص بالاتری برخوردار است.

بررسی آثار تعدیل قیمت گازوئیل و بنزین در سال ۰۰۸۲ حاکی از آن است که افزایش قیمت نفت گاز بهمراتب

بیشتر از بنزین شاخص هزینه فعالیتهای اقتصادی را افزایش داده است. به بیان دیگر، هزینه تولید کالا و

خدمات در سطح جامعه بیشتر از افزایش قیمت گازوئیل متاثر میشوند؛ اما در سال ۰۰۹۲ ، کاهش یارانه بنزین

افزایش مخارج بیشتری برای فعالیتهای اقتصادی به دنبال دارد. در میان فعالیتها نیز در این سال، کاهش

یارانه بنزین بیشترین اثر را بر خدمات حملونقل هوایی دارد. این در حالی است که در سال ۰۰۸۲ ، خدمات

حملونقل جادهای بار و عمدهفروشی و خردهفروشی از کاهش یارانه گازوئیل بیشتر متاثر خواهند شد. همچنین،

بنزین مخارج بخش ساختمان را بیش از خدمات حملونقل جادهای بار با افزایش مواجه خواهد کرد. در میان

دیگر حاملهای انرژی در سال ۰۰۹۲ ، کاهش یارانه برق مخارج فعالیتهای اقتصادی را افزایش میدهد، در

حالیکه در سال ۰۰۸۲ ، افزایش قیمت سایر حاملها شامل روغنها، روانسازها و سایر فرآوردههای حاصل از

نفت خام، متوسط مخارج فعالیتهای اقتصادی را بهمراتب بیشتر افزایش خواهد داد. گاز مایع، برق و گاز

طبیعی به ترتیب در جایگاههای بعدی قرار میگیرند.

اصلاح یارانههای انرژی، اقدامی بسیار پیچیده و چالش قابل توجهی در سطح اقتصاد سیاسی است. این اصلاحات

از نظر سیاسی حساس هستند و نیاز به حمایت و همراهی قوی مردم دارند؛ زیرا حذف/ کاهش یارانههای انرژی

افراد آسیبپذیر جامعه را بهمراتب بیشتر متاثر میکند. همچنین، رقابتپذیری صنایع انرژیبر را تضعیف

میکند. اصلاح یارانههای انرژی علاوه بر حمایت و همراهی مردم، مستلزم نظام اداری کارا، هماهنگی اثربخش

فنی میان بخشی و قدرت ارتباطی و مدیریت قوی است. به بیان دیگر، موفقیت اجرای این سیاست در گرو

دولتی توانمند خواهد بود؛ زیرا چالشهای این اصلاحات چندوجهی و پایداری آن نیز با ریسک قابل توجهی

مواجه است. علاوه بر موارد فوقالذکر، پیشنهاد میشود پایگاه رفاه ایرانیان و سایر پایگاههای داده تقویت و

تکمیل شده و همکاری سایر دستگاههای اجرائی و سازمانهای دولتی با آن الزامآور شود. هر چه اطلاعات

خانوارها و فعالیتهای اقتصادی دقیقتر باشد تصمیمگیری در خصوص پرداخت یارانهها هدفمندتر خواهد بود.

همچنین، مطالعات جامعی بر اساس تجارب بینالمللی، برنامه پیشنهادی بانک جهانی و تجارب سالهای

گذشته کشور، در خصوص تمامی جوانب امر- اعم از تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی- صورت پذیرفته و

طی یک برنامه میانمدت کاهش یارانههای پنهان انرژی در دستور کار قرار گیرد. بهگونهای که تاثیرپذیری

دهکهای درآمدی و فعالیتهای اقتصادی مبنای کاهش یارانه پنهان باشد. بهعنوان نمونه زمانی که افزایش

قیمت نفتگاز آثار بیشتری هم بر فعالیتهای اقتصادی داشته و هم مخارج خانوارهای شهری و روستایی را

افزایش میدهد، باید در کنار اجرای سیاست کاهش یارانه، برنامه رفاهی جبرانی؛ بهویژه برای دهکهای پایین

درآمدی و یا زمینه بازسازی و نوسازی تکنولوژی تولید در کشور فراهم شود. گفتنی است مطالعه جامع مزبور

باید الزامات افزایش بهرهوری و بستر مشارکت و سرمایهگذاری بخش خصوصی در بخش انرژی را مورد توجه

تمرکز سیاستگذاری در حوزه انرژی در یک مجموعه معین مانند وزارت انرژی به « ، قرار دهد. به عنوان مثال

میتواند ازجمله راهبردهای باشد که به » حاکم نمودن قوانین و الزامات بازار « و » منظور ارتقای پاسخگویی

تحقق اهداف فوقالذکر کمک کند.