شاخص های حکمرانی خوب و ارزیابی وضعیت ایران

یکی از مباحث مهم که طی سه دهه اخیر توسط پژوهشگران اقتصادی به عنوان کلید معمای توسعه
مطرح شده، مفهوم حکمرانی خوب است. در یک تعریف عمومی می توان گفت حکمرانی یک مفهوم
چندوجهی است که ابعاد گوناگونی از قبیل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در برمی گیرد.
اصطلاح حکمرانی خوب اولین بار توسط بانک جهانی در اوایل دهه ۱۹۹۰ مطرح شد و تاکید آن بر
تصمیماتی بود که امکان تاثیرگذاری بر عملکرد اقتصادی کشورها را فراهم می ساخت. مبتنی بر این
دیدگاه زیرساخت های نهادی عامل اصلی تفاوت در سطوح درآمد و ثروت کشورها است و برای گذار
از دام درآمد متوسط، کشورها باید اصلاحاتی را در نظام حکمرانی خود ایجاد نمایند. اما انجام
اصلاحات در نظام حکمرانی مستلزم شناخت از وضع موجود و مشخص شدن نقاط ضعف و قوت در
ابعاد مختلف حکمرانی است.
نهادهای بین المللی و اندیشمندان تعاریف و تحلیل های گوناگونی از ابعاد و ویژگی ها حکمرانی
مشخص نموده و درنتیجه شاخص های متفاوتی برای سنجش حکمرانی خوب توسعه یافته که هریک
زیرشاخص های خاص خود را دارد. تاکنون ویژگی هایی از قبیل مشارکت، شفافیت در تصمیم سازی و
اجرا، پاسخگویی، حاکمیت قانون، توان پیش بینی آینده، قانون دمکراتیک، آزادی های مدنی، عدالت، حق
اظهارنظر و اعتراض، خط مشی های معین کلان اقتصادی، ثبات سیاسی و نبود خشونت/تروریسم، کیفیت
تنظیم کنندگی، تخصیص کارآمد منابع، کیفیت اداره دولت و بوروکراسی از جمله ابعادی است که
تعریف و شاخص سازی برای حکمرانی خوب مورد توجه قرار گفته است.
بنابراین می توان ادعا نمود که هرچند تعریف دقیق و مورد اجماعی برای حکمرانی خوب وجود
ندارد، اما ویژگی هایی که یک نظام حکمرانی خوب باید داشته باشد، مشخص است. در مطالعه پیش
رو، انواع شاخص ها و ویژگی هایی که برای سنجش حکمرانی خوب تاکنون معرفی شده اند مورد توجه
قرار گرفته اند تا با نگاهی جامع، وضعیت کنونی ایران در شاخص های حکمرانی مشخص شود. هرچند
این شاخص ها )به مانند تمامی شاخص های ترکیبی جهانی( دارای کاستی هایی بوده و علاوه بر نقدهایروش شناختی معطوف به شمول، نقدهایی نیز به اهداف سیاسی توسعه دهندگان آن ها وارد است، لیکن
بررسی این شاخص ها و توجه به وضعیت ایران از خلال آن ها می تواند گامی در راستای شناخت وضع
موجود باشد.
کمیسیون اقتصادی، اجتماعی آسیا و اقیانوس آرام، کمیسیون حقوقی سازمان ملل، موسسه
لگاتوم، بنیاد برتلسمن استیفتونگ، صندوق برای صلح، موسسه کیفیت دولت و بانک جهانی نهادهایی
هستند که در این گزارش برای استخراج ویژگی های حکمرانی خوب، شاخص ها سنجش آن و نمره و
جایگاه ایران در جهان به آن ها رجوع شده است. کمیسیون اقتصادی، اجتماعی آسیا و اقیانوس آرام و
کمیسیون حقوقی سازمان ملل تنها به تبیین ویژگی های حکمرانی خوب بسنده کرده اند، اما موسسه
لگاتوم، بنیاد برتلسمن استیفتونگ، صندوق برای صلح، موسسه کیفیت دولت و بانک جهانی علاوه بر
تعریف حکمرانی، شاخص هایی نیز برای سنجش آن معین کرده اند و کشورهای جهان را بر اساس آن
رتبه بندی نموده اند.
تمرکز اصلی این پژوهش برای تحلیل وضعیت ایران در شاخص حکمرانی خوب روی
شاخص های حکمرانی جهانی است که توسط بانک جهانی توسعه یافته و مبتنی بر آن حکمرانی خوب
بر اساس شش زیر شاخص تبین و بر پایه آن ها وضعیت حکمرانی در دوره ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۲ هر دو سال
یک بار و از سال ۲۰۰۲ به بعد به صورت سالانه در کشورهای مختلف مورد ارزیابی قرار گرفته است. ۶
شاخص مذکور عبارت اند از: پاسخگویی و حق اظهارنظر، ثبات سیاسی و نبود خشونت/تروریسم،
اثربخشی دولت، کیفیت تنظیم کنندگی، حاکمیت قانون و مهار فساد.