ناسازواره معدوم مطلق و گزارههای همتای آن

ناسازواره [- پارادوکس] معدوم مطلق را از دو نگرگاه میتوان بررسید: پژوهشی و آموزشی. از نگرگاه پژوهشی مهم است؛ زیرا گزارههایی را چون امتناع تناقض، دور، و تسلسل به چالش میکشد که شالودهی اندیشه و دانش ما را میسازند. از نگرگاه آموزشی نیز اهمیت دارد؛ چراکه در دو کتاب پرکاربرد درسی یعنی بدایه الحکمه و نهایه الحکمه بدان پرداخته شدهاست، اما بسیار کوتاه و گذرا. همین کوتاهی و اجمال، خطابرانگیز بوده، فلسفهآموزان را با سرگردانی و فلسفهپژوهان را با دشواری روبهرو ساخته است؛ بهگونهای که در تعلیقه علی نهایه الحکمه نویسنده اندیشهمند به مرحوم علامه نسبت پریشانگویی داده است. در این نوشتار، پس از تبارشناسی ناسازواره معدوم مطلق و برشمردن ناسازوارههای همسرشت و همسرنوشت با آن، دو نکته را آشکار ساختهام: الف) صدرالمتالهین در نوشتههای خود برای فروگشودن ایندشواره از دو شیوه یاد کرده است که عبارتهای بدایه ناظر به یکی است و عبارتهای نهایه ناظر به دیگری. بدینسان، نسبت پریشانگویی از آستان علامه پیراسته میشود. ب) اگرچه ملاصدرا این دو شیوه را نوآوری خود میشمارد، اما این دو از نوآوریهای میردامادند که تبار آنها به دانشمندانی چون ایجی، تفتازانی، و طوسی میرسد.