شیوه های طنزپردازی در لطایف الطوایف

درونمایه اصلی کتاب لطایفالطوایف مسایل تربیتی و اخلاقی است. اما این درونمایه در شکل مطایبه و طنز مطرح شده است. مولف کتابطیفی، نسبتا وسیع از انواع طنز را به کار گرفته است، از جد گرفته تا هزل ، هجو ، مطایبه و فکاهی ؛ و برای اهداف تربیتی، اجتماعی و اخلاقی خاصی که مد نظر داشته است، با مهارت تمام از بلاغات ویژه طنز؛ مانند نقیضه، تهکم، کنایه و تعریض استفاده کرده است. لطایفالطوایف بر حسب اقشار و طبقات اجتماعی تنظیم و فهرست شده است و بر حسب ویژگی های صنفی هر گروه، در هر فصلی لطایف مربوط به یکی از این اصناف و طبقات مطرح شده است. بر حسب این که هر فصلی مربوط به کدام صنف یا طبقه میباشد، لحن و سبک به کار رفته در انشاء طنز نیز تغییر میکند. در بابهای اول و دوم که در بیان مناقب حضرت رسول و دوازده امام نوشته است لحنی علیحده و کاملا جدی دارد، در باب هفتم که راجع به مشایخ، علما و فضلا و فقها میباشد نیز تنها مطایباتی چند به کار برده است. اما در باب کنیزان و بعضی جاهای دیگر، هزلیات هم به کار برده است. در سایر بابها همه انواع طنز استفاده شده است. در کل طنز صفی تیغی است تیز که گردن فرازیهای خداوندان زر و زور و تزویر را نشانه میگیرد.