طنز در شاهنامه به عنوان یک ابزار بلاغی

از جمله عوامل موثر در جذابیت آثار داستانی، به ویژه داستانهای بلند، به کارگیری طنز و انواع گوناگون آن است. اگر چه گروهی از منتقدان از جمله ارسطو آثار جدی را از آثار کمدی کاملا متمایز دانستهاند، اما حتی در آثار درام نیز نویسندگان گاه از عنصر طنز و شوخی برای جلب بیشتر مخاطبان سود می برند. شاهنامه فردوسی، هرچند یک اثر حماسی و درتیجهن کاملا جدی است، اما شاعر در موارد بسیاری از شیوه های گوناگون بیان و شگردهای داستانپردازی برای جلب مخاطبان سود برده است. یکی از این شیوه ها، که به ویژه در دیالوگ های پهلوانان هنگام رجزخوانی در میدان جنگ مشاهده میشود، ذکر مطالب طنزآمیز و همچنین استهزاء حریف است که گاهی حتی در رفتارهای غیرکلامی قهرمانان تبلور می یابد. این امر دو نتیجه متفاوت در بردارد: یکی اینکه در جریان مبارزه موجب تضعیف روحیه دشمن میشود و مهمتر آنکه به شاعر کمک میکند تا به داستانی بسیار جدی و گاه خشک لطافتی ببخشد که موجب کشش خواننده گردد. فردوسی در تبیین و ذکر مطالبی از این دست از عناصر بیانی سود برده است که بررسی و تحلیل آن ضروری به نظر می رسد.