کدام ترکیب حافظانه تر است چرا بلبل چمن ، بلبل حزین ، بلبل سحر یا بلبل صبا

سالهاست تلاشی گسترده برای آشکارسازی ضبط نهایی غزل یا بهترین ضبط بیت و یا حافظانه ترین ترکیب پیرامون غزلیات حافظ در جریان بوده است. کوچکترین تغییر در صورت غزل پر صنعت حافظ (به لفظ اندک و معنی بسیار) صور خیال و فرایند فهم غزل را دچار انحراف میکند. در این مقاله به بررسی ضبط ترکیبات بلبل سحر ، بلبل صبا ، بلبل چمن و بلبل حزین در بیت دلت به وصل گل ای بلبل (چمن/ حزین/ سحر/ صبا) خوش باد// که در چمن همه گلبانگ عاشقانه تست پرداخته شده است. همچنین ضمن ترسیم روش و انگیزه های ترکیب سازی ادبی با نام پرندگان (ازنام نشانه تا نماد) با تکیه بر دانش موسیقی نزد شاعران متفکر و حافظ، جایگاه و درجه هنری هر ترکیب با بلبل مشخص شده است. این که کدام ترکیب بیت مورد پژوهش را در نظام معرفتی حافظ به مصداقی دیگر از بیت الغزل معرفت نزدیک و استوار میکند، هدف دیگر این پژوهش است. هرچند سایر ترکیبات مذکور با بلبل در ادب فارسی طبیعی تر به نظر میرسند، ترکیب بلبل صبا جنبه های پیچیده تری از معنا و صورت را در خود انباشته است. حافظ در سلوک صورت و معنای شعر خویش، مسیری طولانی را برای رسیدن به ترکیب بلبل صبا پیموده است که تا حد امکان به تبیین آن پرداخته شده است.