ضرورت بازنگری در مدیریت منابع آب کشور

آب، بنیادی ترین مایه ی زندگی در زمین به شمار می آید تا جای که قرآن کریم نیز سرچشمه ی پیدایش زندگی را آب می داند. انسانها،گیاهان، جانوران و نیز دیگر زیست کنندگان در زمین، بدون آب توانایی زندگی را نداشته و از میان خواهند رفت. از کودکی به ما نیاموختندکه تنها منبع اصلی تامین آب در مناطق خشک و نیمه خشک آب زیرزمینی می باشد تا از آن با جان و دل حفاظت کنیم. البته نیاکان هوشمندمان به این موضوع آگاهی داشتند و با ابداع قنات از آب زیرزمینی استفاده پایدار می نمودند. متاسفانه به دلیل عدم نبود آگاهی جامعه از اهمیت آب و محیط زیست در سلامت جامعه و منفعت طلبی عده ای از مردم در 50 سال گذشته آب های زیرزمینی کشور خصوصا استان فارس به غارت رفته و می رود .این موضوع امنیت آب و غذا، امنیت اقتصادی و اجتماعی و توسعه پایدار را به شدت تهدید می نماید. کشور با وضعی بس خطرناک رو به رو است. بر اساس تحقیقات انجام گرفته توسط دکترطوریان(1402) اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی در کشور طی بازه زمانی 2003 الی 2019 بالغ بر 211 میلیارد متر مکعب می باشد. این عدد نشان می دهد که کشور سالیانه به طور متوسط 12 میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی از دست داده است.حدود 80 میلیارد مترمکعب از ذخایر منابع آب زیرزمینی باقی مانده، با این روند اضافه برداشت 12 میلیارد سالانه، حدود 7 سال دیگر مخازن آب زیرزمینی به اتمام خواهد رسید.اگر این روند ادامه یابد خطر تبدیل دشت های کشور به کویر در آینده نه چندان دور (حداکثر 7 سال دیگر) بطور جدی وجود دارد و فلات ایران که هزاران سال در آن زندگی جریان داشته از رونق افتاده و به سرزمین ارواح تبدیل خواهد گردید. ازطرفی طبق قانون توزیع عادلانه آب استفاده از منابع آب زیرزمینی آهکی (منابع آب استراتژیک) تنها برای مصرف آشامیدن اختصاص یافته است. با کمال تاسف، این منبع گرانبها، برای آبیاری باغها، باغشهرها، فضای سبز شهری و خانگی و بخش کشاورزی مصرف می شود. این آب آخرین ذخیره ما بوده، و با پایان یافتن آن، مرگ از تشنگی پیش از گرسنگی بخشی بزرگ را نابود خواهد کرد. سالانه نزدیک به 215 میلیارد لیتر از این گنجینه ی محدود (150 میلیارد لیتر مصرف باغ شهرهای اطراف شیراز و 65 میلیارد لیتر مصرف خانگی شهر شیراز)، که به ندرت جایگزین می گردد، در شیراز و اطراف آن برای آبیاری باغ شهرها، فضای سبز شهری و خانگی، و باغهای کم بهره تلف می شود و از این طریق مردم مومن و غیور فارس سالیانه مبلغ 215 میلیارد دلار را از دست می دهند. ارزش هر لیتر آب آهک یک دلار در نظر گرفته شده است (اسفندیاری و همکاران، 2014).

تجربه گذشته به ما نشان می دهد که مدیریت فعلی منابع آب در ایران در مهار بحران آب موفق نبوده و بایستی تا دیر نشده است درآن بازنگری نمود.

مشکلات اصلی حاکم بر مدیریت فعلی منابع آب عبارتنداز:

- هزینه سنگین سرمایه گذاری در اجرای پروژه ها

- عدم مشارکت مردم در طراحی ، اجرا و نگهداری از پروژه ها

- عدم سازگاری پروژه ها با تغییرات اقلیمی

- تخریب محیط زیست توسط سدهای احداث شده

- عدم حفاظت کمی و کیفی از منابع آب های زیرزمینی

- عدم استحصال بهینه از ریزش های جوی و سیل

- عدم استفاده مجدد از فاضلاب های شهری

در بازنگری در مدیریت منابع آب بایستی موارد ذیل بطور جدی در دستور کار قرار گیرد.

n استفاده حداکثری از ریزش های جوی در محل وقوع آن ها

n استفاده بهینه از سیلاب های فصلی و محلی جهت تغذیه آبخوان ها

n سازگاری پروژه ها با تغییرات اقلیمی

n استفاده مجدد از فاضلاب های شهری

n حفاظت کمی و کیفی از منابع آب های زیرزمینی

n افزایش بهره وری آب مورد استفاده در بخش کشاورزی

n فرهنگ سازی اهمیت آب و محیط زیست در مدارس و دانشگاه ها

n تعیین ارزش واقعی آب

n ایجاد واحدهای سازمانی جدید در مدیریت منابع آب جهت انجام موارد فوق