نگاهی مختصر به حضانت اطفال در ایران

امیرحسین صفدری پژوهشگر علم حقوق

حضانت در لغت یعنی نگهداری از کودک، ریشه این واژه حضن است که در آغوش گرفتن مادر (فرزندش را) و چسباندن او به سینه اش اطلاق می شود، حضانت از حقوق و تکالیف والدین به حساب می آید و از مباحث مهم حقوق خانواده می باشد. حضانت کودک باید به صورتی باشد که صحت جسمانی و روحی او توسط والدین تامین گردد، مسله حضانت و اولویت هر یک از پدر و مادر برای نگهداری، سرپرستی و ملاقات آنان با کودک زمانی مطرح می شود که پدر و مادر از هم جدا زندگی کنند.

حضانت در درجه اول حق و تکلیف طبیعی و قانونی پدر و مادر آن طفلی می باشد، که طفل را به دنیا آورده اند این تکلیف تا زمانی که طفل به سن بلوغ نرسیده باشد باقی است. حضانت را باید به کسی واگذار کرد که شایستگی و توانایی از لحاظ: عقلی، اخلاقی، روحی، جسمی، روانی، بلوغ و... داشته باشد، لذا با این تفاسیر نمی توانیم حضانت یک کودک را به هر فردی بسپاریم. در قوانین موجود در کشور ما حضانت همان نگهداری و تربیت طفل می باشد و مواد ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی و مواد 40 تا 47 قانون حمایت خانواده به مبحث حضانت کودکان پرداخته است.

بررسی حضانت فرزند توسط مادر و پدر طفل:

در خصوص مسله حضانت یک طفل مطابق با ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی قانونگذار ما به صراحت تمام بیان می کند: برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است. در تبصره این ماده قانونگذار بیان می کند: بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد. نکته مهم در این خصوص این است که فرقی نمی کند طفل دختر باشد یا پسر باشد، در هر صورت حضانت کودک تا 7 سالگی با مادر است و پس از آن هم دادگاه تشخیص می دهد که ادامه حضانت تا زمان بلوغ با پدر باشد یا با مادر باشد.

مطابق با ماده 40 قانون حمایت خانواده که به صراحت می گوید: هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می شود. و قانونگذار ما در صورت فوت پدر در خصوص حضانت فرزندان در ماده 43 قانون حمایت خانواده بیان می کند: حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

نفقه فرزندان در زمان جدایی با پدر است یا با مادر؟!!

هزینه خوراک، پوشاک، بهداشت، مسکن، تحصیل و... کودک جز نفقه او به شمار می رود و احکام نفقه بر آن بار است، و در زمانی که مادر حضانت طفل خود را به عهده دارد اکثر فقها، حقوقدان ها و محققان علم حقوق معتقدند هزینه خوراک، پوشاک و یا به عبارتی نفقه کودک، بر عهده پدر است هر چند مادر فرزند ثروتمند باشد، فقط در صورتی که پدر طفل فوت کند نفقه فرزند خرد سال با مادر او می باشد که این نکته مهم را می توان از ماده 1172 قانون مدنی هم تفسیر کرد.