عوامل اجتماعی موثر بر اخلاق و منش پهلوانی

اخلاق حرفه ای به عنوان شاخص ه­ای از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می ­پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می­دانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است. منظور از اخلاق حرفه­ای، مسئولیت اخلاقی فرد از حیث شغل است و به بیان مسئولیت­های اخلاقی سازمان و تشخیص و حق مسائل اخلاقی در کار و کسب می­پردازد. اخلاق حرفه­ای در سنت با هویت انسان و انگیزه خدمت به دیگران در طول تاریخ متحول گردیده است به گونه­ای که امروزه انسان در خدمت حرفه و به ابزاری در جهت اهداف او تبدیل شده است. یکی از دغدغه­های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه­ها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل بر مسائل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.

فتوت و پهلوانی دارای ادبیات و مفاهیم گسترده ای است جوانمردی از پدیده های بسیار مهم تاریخ اجتماعی ایران است که بررسی تاریخ و مسائل آن کمی مشکل می نماید چرا که معمولا پژوهشگران بر اساس دیدگاه خاصی که داشته اند کوشیده اند تنها به نکاتی بپردازند که با دیدگاه های خود آنان موافق باشد. شفیعی کدکنی (1386، ص 22) در این باره می گوید: «آنچه در تاریخ اجتماعی ایران به عنوان آیین جوانمردی و گاه فتوت خوانده می شود، شیوه ای از حیات روحی است که ریشه های تاریخی و جغرافیایی آن را هیچ کس تاکنون به کمال نتوانسته است مورد پژوهش علمی قرار دهد و هر لایه ای که از روی این مفهوم برداشته شود پوسته و لایه ای دیگر آن را احاطه کرده است». شاید بهتر آن باشد که پیش از ادامه بحث، به رغم این گفته که فتوت قابل تعریف نیست، چند تعبیر از فتوت در میان متون مختلف نقل کنیم که به عنوان تعریف استفاده گردد: لغتنامه دهخدا ذیل این واژه چنین می گوید: «فتوت، اسم مصدری است که صفت آن «فتی» به صورت فتیان، فتیه و فتیات به معنی جوان، غلام و کنیز در قرآن کریم به کار رفته است. فتوت مجموعه ای از فضایل است که اهم آنها کرم و مروت و سخا و شجاعت است»[1].

پیکره اصول اخلاق عملی به عنوان بخشی از ادبیات فارسی به خوبی نمایان است. بزرگانی همچون فردوسی، مولانا، حافظ، نظامی گنجوی و به موضوعاتی از طیف اخلاق تا علم اخلاق، تشویق فرد برای یافتن معنای زندگی نه آزار انسان­ها اختصاص داده بودند. امانوئل کانت[2]فیلسوف سرشناس آلمانی، خردورز بودن به معنای عمل کردن برابر با قوانین عمومی است و نیز این که قوانین اخلاقی آن قوانینی هستند که به طور گسترده­ای مورد قبول و پیروی انسان­های خردمند باشند. بنابراین اگر انسانی اخلاقی باشد، خردمند و در همان معنا آزاد نیز هست. فضیلت، تنها شادی نیست، بلکه عظمت، آزادی و والایی انسان است. منفعت و فضیلت اخلاقی (اراده نیک،خواهی) برترین خیر است و در برابر آن کلیه ارزش­های دیگر فرعی هستند. در فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی، ورزش به عنوان وسیله­ای برای پرهیز از بیکاری، مبارزه با کسالت و تنبلی، افزایش توانایی­ها در جهت خدمت­رسانی و سلامت جسم ، شجاعت است اما وقتی با اخلاق همراه می­شود نقشی فراتر می­گیرد و این نوع تربیت بدنی در کنار پرورش جسم، روحی سالم را نیز جستجو می­کند و دراین مسیر چنان پیش می­رود که از یک ورزشکار معمولی پوریایی ولی، جهان پهلوان تختی و هادی ساعی و ....می­سازد تا نام ورزش و ورزشکار ، از یک قهرمان یه یک پهلوان تبدیل شود و این پهلوان برای همیشه در تاریخ به عنوان الگویی تمام عیار ماندگار شود.

در دنیای امروز، ورزش در ابعاد قهرمانی، همگانی، پرورشی و حرفه­ای به اخلاقیات جدید نیز نیاز دارد، تا براساس آن زمینه سنجش و ارزیابی رفتارهای ورزشی فراهم آید. متعهد بودن به اصول ورزشکاری، یا به عبارتی پهلوانی و دلاوری، در تربیت بدنی و ورزش جهان، موضوعی پذیرفته شده است. مبارزه صادقانه، سوگند ورزشکاران، نداشتن اعمال خلاف در ماه­های قبل از مسابقه، الگو و سرمشق بودن قهرمان و نصب تندیس­ها و یادبودهای قهرمانی در میادین ورزشی بسیاری از کشورهای جهان و غیرمسلمانان، نشان از علاقه­مندی و احترام به جایگاه ورزشکاران است. اکنون در جنبش المپیک نیز، رقابت­های صلح آمیز، مخالفت شدید با دوپینگ و پرهیز از سوءاستفاده­های سیاسی و اقتصادی مورد توجه است. بنابراین موضوعاتی هم چون قهرمان سالاری، صرف هزینه­های گزاف برای قهرمانی یک تیم ورزشی، استخدام مربیان گران قیمت خارجی برای کسب موفقیت­های زودگذر، تشریفات گسترده و اسراف و تبذیر برای انجام رویدادهای ورزشی، جای تامل و بازبینی دارد؛ زیرا انعکاس بدیهی و طبیعی این­گونه امور، محروم ماندن توده­ی مردم و به ویژه کودکان و نوجوانان را از ابتدایی­ترین امکانات ورزشی، تربیت بدنی و تفریحی سالم به دنبال دارد.

برای همین است که پهلوانان تاریخی ایران زمین هرگاه در گود زورخانه پشت حریفی را با خاک آشنا کردند درس­های بزرگی را برای ورزشگاران دیگر در تاریخ از خود به یادگار گذاشتند و در کنار تعلیم جسمشان سیر و سلوک اخلاقی را چون عارفی بلند همت طی می­کردند .داستان پوریای ولی و مبارزه تختی با الکساندر مدوید و ... صدها مورد دیگر که درتاریخ منقول ورزش باستانی به یادگار مانده است را نباید و نمی­توان فراموش کرد چرا که ورزش حرفه­ای دنیای امروز، پس از قرن­ها به دنبال احیای قوانینی است که باستانی کاران ما صدها سال قبل آن را احیا و به واسطه آن در وادی ورزش حرفه­ای گام می­نهادند . در این میان دغدغه متفکران اخلاق ورزش حرفه­ای آن است که ضمن احیای اخلاقیات به معیارهایی متوسل شوند که به نوعی در میان آیین و فرهنگ و تمدن کشورها هویتی مشترک داشته باشد که ایران به عنوان یکی از غنی ترین فرهنگ­ها در بخش اخلاق و ورزش با توسعه ورزش زورخانه­ای و کشتی پهلوانی خواهد توانست بابی جدید در این خصوص باز کند .قطعا این ممکن نخواهد بود جز اینکه باور کنیم ورزش زورخانه­ای می­تواند بسیاری از مسائل اخلاقی را که در کشورمان در کنار تبلیغات فرهنگی گم شده احیا کند و چنانچه اهمیت این ورزش در داخل کشور احساس نشود، امکان معرفی آن به جهانیان میسر پذیر نخواهد بود.

[1]- همچنین به فرهنگ عمید و فرهنگ فارسی معین مراجعه شود.

[2] ۱۸۰۹-۱۷۲۴ Emanuel Kant-2