بایستگی نظامت نسخه شناسی، تحقیق و تصحیح متن
واقعیت هایی که مبنای تداوم زندگی و پایه ادراک و شیوه اندیشه و اقدام بشر می شوند، به میزان اهمیت و ژرفای نقش آنها در زندگی آدمی، به «متن» نزدیکتر و در لحظه «متن دیسی» به آن تبدیل می شوند. هم از آن رو که خداوند، سامان جهان را به عهده «کتابهای آسمانی» که از جنس «متن» است نهاد و هم از مسیر تاریخ و مطالعه دانش و تجربه انسانی، جهان امروز را «متن ها» بیش از هرچیز دیگری شکل داده و اداره می کنند. پنجره های گوناگونی بر ساختمان متین متن باز شده است: یک مهندس برنامه نویس، انتظار خود را از رایانه بر مبنای زبانهای ماشینی به متن تبدیل می کند. دین مردان و فیلسوفان، دریافت ژرف معنی آفرینش و وجود را از پنجره تفسیر متن وحیانی و متون بشری جستجو می کنند. مورخان، جهان را از دریچه متن و آثار دیگر تاریخی بازشناخته و شناخت خود را به متن تبدیل می کنند. اداره کنندگان جهان در هر مقیاسی، به بازتولید نظم و ثبات بخشیدن به آن در قالب متون حقوقی و سیاسی می پردازند. هنرمندان سخن سرا و خیال پردازان هنرهای دراماتیک، آرزوها، رویاها و داستانهای خود را در «متن»، تجسم می بخشند. هر دانشی، متمایل به متن، رشد و بالش دارد. تاریخ علم و زندگی بشر، از متن برگرفته و پس از پویه ها و نوپدیدی ها دیگرباره به متن تبدیل و با آن متشکل و منتشر می شود. در این زیست بوم، پرداختن به متن از هر زاویه ای، تخصصی مجزا و مستقل است و دانایان هر حوزه ای، حدود خود را ترسیم و از مداخله و تصرف غیر، ممانعت می کنند. این ممانعت نه از سر خودخواهی که بمقتضای حکمت و منفعت و مصلحت آدمی است. بدین سان «تحقیق و تصحیح متن» به عنوان نگرش زیربنایی به کالبد متن، کاری تخصصی و پژوهشی میان رشته ای است که دست کم در تصحیح متون ساده ادبی، در رابطه با دانشهای ادبیات و تاریخ و کتابشناسی و در دیگر آثار کهن علمی، درآمیخته با تاریخ علم و دانشهای گوناگون دیگر است. بدین سان، «ساده و عمومی پنداشتن تحقیق و تصحیح متن»، بی شباهت به واگذاشتن کاوشهای باستانی به افراد غیر متخصص نیست. چنین اقدامی بیش از سود، تخریب آثار باستانی و کهن را در پی دارد. با این توصیف، بر ماست که با روشنگری در این باره، فرایند تحقیق و تصحیح نسخه های خطی را که باستان شناسی کتاب و بررسی تاریخی ادبی و پژوهش در تاریخ علوم و جنبه های محض دانشها و تخصصهای مطرح در کتابهای کهن را در خود دارد، سامان بخشیده و از ورود غیرتخصصی و نابسامان به آن، حکیمانه و مدبرانه پرهیز داده و جلوگیری کنیم.
چکیده و خلاصه نظم حاکم بر فرایند تحقیق و تصحیح متن به این شیوه قابل پیشنهاد است:
پیشنهاد نظامنامه تحقیق و تصحیح نسخه های خطی
تصحیح متن، پژوهش و تحقیقی علمی – تخصصی است که شیوه آن، چنین است:
الف- یک پژوهش نسخه شناسی، دست کم باید حاوی نظرات این متخصصان بطور مستقیم یا برگرفته از منابع علمی آنها باشد: یک باستان شناس کتاب یا کتابشناس و نسخه پژوه و فهرست نگار یک متخصص رشته زبان و ادبیات متخصصان دیگر دانشهای مطرح در کتاب (در صورت وجود)
ب- یک پژوهش نسخه شناسی باید دارای مسوول علمی متخصص در یکی از رشته های برشمرده بوده و با گره همکاران خود در رشته های دیگر نسخه پژوهی کند.
ج- مدیران مخازن نسخه های خطی کتابخانه های معتبر در هنگام ارائه ماده خام پژوهش (نسخه خطی) از تسلیم نسخ خطی به غیر متخصصان خودداری نمایند، همچنین مدیریت امور کتاب در وزارت فرهنگ در هنگام صدور پروانه چاپ کتاب، صاحبان موسسات نشر در زمان تعریف کار و دریافت محصول پژوهش در این حوزه، مشخصات فرد مسوول علمی پژوهش و همکاران او (در صورت تشخیص وی) را در آغاز اثر در شناسنامه علمی آن درج کنند و موسسات نشر متخصص در امر تصحیح، اعلام حضور نموده و توسط دانشگاه و حوزه، احراز صلاحیت شوند و با حضور هیات علمی و داوران تخصصی به بررسی کیفیت آثار تصحیحی بپردازند؛ چاپ آثار تصحیحی و تحقیقی نسخ خطی که فاقد مسوول علمی هستند، ممنوع شده و مدیران مراکز توزیع کتاب از توزیع آثار تصحیحی خارج از فرایندهای علمی و بدون مسوول، خودداری کنند و فرهنگ سازی برای فروش و عرضه آثار تصحیحی علمی و تحقیقی در سطح جامعه توسط اصحاب علم و فرهنگ و رسانه های جمعی و مجازی و مدیران اجرایی انجام پذیرد.
د- در هر منطقه کشور، گروه علمی ذی صلاح دانشگاهی، در همکاری با وزارت فرهنگ و دیگر سازمانها، نظارت بر حسن اجرای این مقررات را برعهده خواهند داشت و با شناسایی مصادیق تخلف از سوی آنها، نسبت به جمع آوری کتابهای فاقد استاندارد علمی و پژوهشی حاضر، اقدام خواهد شد.
در سایه چنین تدبیری، هم تحقیقات و تصحیحات درخور و تخصصی و علمی صورت خواهد پذیرفت و از منتشر شدن آثار غیر علمی که تخریب آثار کهن و فرهنگ و تاریخ ملی و دینی ما را در پی دارد، جلوگیری می شود و هم فضای انتشار تصحیح متن به ریل صحیح بازگشته و دارای اقتصاد خواهد شد.
متخصصان، محققان حقوق نشر، سیاست گذاران، مصححان و منتقدان را برای نقد و گسترش این بحث دعوت می کنم