بررسی وضعیت فرآیند برنامه ریزی تربیتی و آموزشی و ارائه الگوی بهینه (مطالعه موردی: یکی از مراکز آموزشی کشور)
بررسی وضعیت فرآیند برنامه ریزی تربیتی و آموزشی و ارائه الگوی بهینه (مطالعه موردی: یکی از مراکز آموزشی کشور)
چکیده :
موفقیت هر سازمان آموزشی از جمله مرکز آموزشی مورد نظر، در راستای تحقق اهداف آموزشی، در گرو برخورداری از یک نظام آموزشی کارآمد، منسجم و پویا است. از این رو پژوهش حاضر با هدف دستیابی به فرآیندهای بهینه برنامه ریزی تربیتی و آموزشی، از طریق شناسایی، ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود این فرآیندها، در این مرکز صورت گرفته است. مهمترین سوالی که نتایج این پژوهش را به خود معطوف کرده، این است که وضعیت موجود و مطلوب (بهینه) فرآیند برنامه ریزی تربیتی و آموزشی در مرکز چگونه است؟ در این پژوهش از روش ترکیبی کمی (توصیفی، پیمایشی) و کیفی بهرهگیری شده و جامعه آماری آن شامل کلیه مربیان، مدیران و مسئولین این مرکز است. بنابراین روش انتخاب نمونه تحقیق شامل کل جامعه بوده که از طریق تمام شماری حاصل شده است. جهت گردآوری داده ها از روش میدانی و اسنادی استفاده شده و ابزار گردآوری دادهها در روش میدانی پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و در روش اسنادی بررسی مبانی نظری و بررسی مستندات بوده است. در تحلیل دادهها از روش تحلیل مقایسهای (مقایسه یافتهها با مطلوبها و مدلهای علمی) و اکتشافی استفاده شده که در نهایت، نتیجهای که از این پژوهش به دست آمده، ارائه تصویر کلی از وضعیت موجود فرآیند برنامه ریزی تربیتی و آموزشی در قالب جدول و نمودار و ارائه فرآیندهای بهینه برنامه ریزی تربیتی و آموزشی در مرکز و به دنبال آن مقایسه وضع موجود با وضع بهینه و ارائه پیشنهادات جهت بهبود وضع موجود بوده است.
واژگان کلیدی: برنامه ریزی آموزشی، مستندسازی فرآیند، روش بهینه، نظام آموزشی مرکز
مقدمه:
یکی از مراحل کلیدی در طراحی نظام جامع آموزش ، طراحی زیر نظام ها و فرآیندهای اصلی آن است. فرآیندها در حقیقت معرف فعالیتهای لازم برای تحقق اهداف در اجرای مراحل اصلی نظام آموزش بوده که به وسیله آنها شیوه و نحوه انجام امور در نظام آموزش تعیین و تبیین می گردد. در این بین شناسایی مراحل طراحی فرآیندها و شناخت دقیق فرآیندهای رایج برنامهریزی تربیتی و آموزشی در مرکز ... مسئله مهمی است که میتواند به مستندسازی نظام آموزشی کمک کند. در این فاز محقق اشکالات و ناهماهنگی های بین وضع موجود با مبانی نظام مطلوب آموزش را کشف و در مدل نهایی، آنها را رفع می نماید. از طرف دیگر بسیاری از نقاط قوت نظام موجود آموزش را نیز که از انباشت تجربیات در موضوع آموزش بدست آمده در این فاز شناسایی شده تا در مدل مطلوب و نهایی لحاظ گردد.
حرکت به سوی وضع مطلوب، از طریق شناخت وضع موجود، همواره به عنوان یک رویکرد اساسی محسوب می شود که در این راستا مطالعه و شناخت وضع موجود فرآیند برنامهریزی تربیتی و آموزشی به منظور ترسیم وضع مطلوب آن نظام، امری ضروری و غیر قابل انکار خواهد بود. شناخت وضع موجود فرآیند برنامهریزی تربیتی و آموزشی، مستند نمودن و ترسیم نقشه فرآیند یکی از روشهای مفید و کاربردی برای ارتقاء کیفیت آن فرآیندها است. همانگونه که از اسم این روش پیداست، راهی برای نگاه دقیق و موشکافانه
به فرآیندها به منظور درک بهتر، سادهتر و منطقیتر آنها برای تسهیل در ارتقای فرآیندها است. مستندسازی فرآیند در واقع ترسیم تصویری ساده و کامل از یک فرآیند است. نیاز به ارتقای مستمر کیفیت در آموزش امر شناخته شدهای است، ولی معمولا انتخاب بهترین راه و چگونگی ارتقای کیفیت کار سادهای نیست. امروزه با وجود روشها و ابزارهای متنوع ارتقای کیفیت، به عنوان راهنمای عمل، مداخله در فرآیندهای خدمت برای صاحبان فرآیندها تسهیل شده است (تبریزی، 1390، صص19- 18).
برنامهریزی به مفهوم سادهاش یعنی نقشه کشیدن برای رسیدن به هدفهای مطلوب و مورد نظر (فیوضات،1389، ص9). بدون شک چگونگی تدارک امکانات و تامین نیازهای آموزشی جامعه یا سازمان مستلزم برنامهریزی است. یعنی آنان که مسئولیت اداره نظام آموزشی جامعه یا سازمان را به عهده دارند، اگر از روشها و اصول برنامهریزی آموزشی بهره گیرند بهتر میتوانند در تامین فرصتهای آموزشی برای مردم و نیز منطبق کردن این امکانات و فرصتها با انتظارات جامعه عمل کنند. برنامهریزی آموزشی به مفهوم جدید شاخهای از علوم تربیتی است که از عمر آن نزدیک به یک قرن میگذرد. این دانش جدید در خلال چند دهه اخیر کاربرد گستردهای در نظام آموزشی پیدا کرده است (خلیلی شورینی، 1381، ص23). به گونهای که میتواند از سویی، مدیران و مسئولان نظام آموزشی مرکز ... را در اداره و اصلاح فعالیتهای تربیتی مرکز مدد رساند و از سویی دیگر، شیوهها و الگوهایی را در خصوص توسعه آموزش به منظور ارتقاء مهارتهای حرفهای، قابلیت و ... ارائه دهد.
بهرهگیری از دانش و تجربیات گذشته در فرآیندهای آموزشی از جمله فرآیند برنامهریزی آموزشی، یکی از اصول اساسی کیفی سازی فعالیتها به شمار میرود. بر این اساس برنامهای میتواند با اقبال سازمان مواجه شود که در رعایت این اصل، دقت و اهتمام لازم صورت گرفته باشد. اکثر مدیران آموزش در این زمینه که تدوین هر برنامه بر پایه تجربیات گذشته، به کیفی سازی آن کمک خواهد نمود اتفاق نظر داشته و تصریح این نکته را که محتوای ارائه شده برچه اندیشهها و دستاوردهایی مبتنی بوده است را لازمه پیروی از موازین اخلاق علمی میدانند. به این ترتیب، مستندسازی فرآیندها و تجربیات آموزشی شکل گرفته، معیاری برای محک زدن درجه اعتبار و اصالت برنامه یا فعالیت ارائه شده محسوب میگردد.
بیان مساله:
ضرورت برنامهریزی برای هر سازمان و موسسهای به اندازهای روشن میباشد که نیازی به تبیین و توجه وجود ندارد. برنامهریزی برای هر سازمان به میزان تنفس برای یک موجود زنده دارای اهمیت است. موسسات آموزشی نیز همانند هر سازمان و نهادی مسئولیت ارائه خدمات خاصی را عهدهدار میباشند، ناگزیرند که با بهرهگیری از دستاوردهای برنامهریزی به انجام مسئولیتهای خود دست یابند و به اتکای برنامهریزی در جهت تحقق اهداف مورد نظرشان گام بردارند (هربرت[1]، 1997، ص267).
برنامهریزی آموزشی در واقع فرآیند بررسی و شناخت مسائل، تعیین نیاز، تعیین اهداف، روشها، فعالیتها، منابع و برنامههای آموزشی است، که از اهمیت ویژهای در مراکز آموزشی برخوردار است. در برنامهریزی آموزشی الگوها به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند: 1- الگوهای تعاملی 2- الگوهای منطقی.
در الگوهای تعاملی فرآیند برنامهریزی کمتر سازماندهی شدهاند. در این الگو برنامهریزی به صورت رویههای منطقی، مداوم و مرتبط صورت نمیگیرد، بلکه برنامهریزی از دید این الگو عبارت است از تعامل، تفسیر و تصمیمگیری و باز تعامل (آدامز[2]، 1989).
......
.......